Zaburzenia elektrolitowe

Elektrolity są pierwiastkami rozpuszczalnymi w wodzie, o naładowaniu dodatnim lub ujemnym. Dzięki temu są w stanie przyciągać cząsteczki wody, a tym samym kontrolować stan gospodarki wodnej w organizmie. Poprzez odpowiedni ładunek, mogą one przekazywać impulsy nerwowe do innych komórek oraz utrzymują właściwy stan napięcia w błonach komórkowych. Są niezwykle ważne dla działania wszystkich narządów, ponieważ wszędzie niezbędne jest utrzymywanie właściwego potencjału elektrycznego komórek. Zaburzenia elektrolitowe obejmują zarówno niedobory, jak i nadmiary konkretnych pierwiastków. 

Jakie znamy elektrolity? 

Najpowszechniejsze elektrolity to: 

Znajdują się one we wszystkich płynach ustrojowych człowieka, a dostają się tam z pożywieniem, napojami i suplementami. Ważnym źródłem elektrolitów jest woda. Utrzymywanie prawidłowego nawodnienia organizmu wiąże się więc również z zachowaniem właściwego stężenia elektrolitów w płynach ustrojowych. 

Funkcje poszczególnych elektrolitów

Chlor

Utrzymuje prawidłową równowagę płynów ustrojowych. Odpowiada za prawidłową gospodarkę kwasowo-zasadową. Oznacza to, że utrzymuje równowagę kationów i anionów we krwi, co skutkuje zachowaniem prawidłowego pH krwi. Oprócz tego aktywuje enzymy trawienne śliny i wytwarza kwas solny w żołądku. 

Sód

W organizmie funkcjonuje razem z chlorem, przyjmowany jest do organizmu w postaci chlorku sodu, czyli soli kuchennej. Podobnie jak chlor odpowiada za regulację gospodarki wodno-elektrolitowej. Inaczej mówiąc – dba o utrzymanie równowagi osmotycznej, czyli prawidłowego stężenia wody w komórkach. Wraz z chlorem i potasem utrzymuje równowagę kwasowo-zasadową. Przewodzi impulsy nerwowe, aktywuje amylazę ślinową razem z chlorem, a także uczestniczy w transporcie aminokwasów i glukozy przez błony komórkowe.

Potas

Odpowiada za utrzymanie prawidłowego napięcia elektrycznego na błonie komórkowej. Działa on jako antagonista sodu – kontroluje ilość wody w organizmie poprzez zmniejszanie objętości płynów zewnątrzkomórkowych. Obniża ciśnienie krwi, a także odpowiada za prawidłowe przewodzenie impulsów nerwowych w sercu oraz za podnoszenie napięcia mięśni, przez co funkcjonują one prawidłowo.

Fosfor

W organizmie współpracuje ściśle z wapniem. Pomaga w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej, a także uczestniczy w przewodzeniu bodźców nerwowych. 

Wapń

Stabilizuje ciśnienie krwi, kontroluje skurcze mięśni szkieletowych, oraz oczywiście razem z fosforem i witaminą D tworzy mocne kości. 

Magnez

W organizmie odpowiada za krzepnięcie krwi, a także prawidłowy skurcz mięśnia sercowego oraz mięśni szkieletowych. 

Równowaga elektrolitów w organizmie

Tak naprawdę przedawkowania elektrolitów zdarzają się niezwykle rzadko. Są to pierwiastki, które należy dostarczać z pożywieniem i napojami każdego dnia i świetnie dają sobie one radę z byciem usuwanymi przez nerki i wraz z potem czy kałem. Niedobory oraz przedawkowanie elektrolitów zdarzają się niezwykle rzadko. Jednak jak w przypadku podaży wielu innych składników wraz z pożywieniem, kluczem do osiągnięcia prawidłowego stanu zdrowia jest równowaga. W diecie przeciętnego, zdrowego człowieka nie zwraca się zbytnio uwagi na właściwe bilansowanie elektrolitów w jadłospisie – wynika to z prawidłowego funkcjonowania narządów wydalniczych. Z reguły bilansowanie pierwiastków elektrolitycznych będzie miało największe znaczenie w przypadkach niedoboru, nadmiaru lub ciężkich schorzeń, które uniemożliwiają utrzymanie prawidłowej równowagi elektrolitowej.

Niedobory elektrolitów

Mają one miejsce z reguły w skrajnych stanach chorobowych, ale również są skutkiem niedożywienia, restrykcyjnych diet, głodówek, czy dostarczania organizmowi zbyt małej ilości wody. Na skutek wysokiej i długo utrzymującej się temperatury, biegunek i wymiotów oraz bardzo ciężkiego wysiłku fizycznego (na przykład na słońcu) może dojść do zbyt szybkiego ubywania elektrolitów z organizmu. Są to stany utrzymujące się krótko i ustępujące po podaniu elektrolitów doustnie lub dożylnie.

Nadmiar elektrolitów

Mogą być skutkiem nieprawidłowej diety, na przykład zbyt bogatej w produkty wysoko przetworzone, z dodatkiem dużych ilości soli. Można też przeholować z elektrolitami, po prostu wspomagając się różnymi rodzajami suplementów diety. Trudno w to uwierzyć, ale jest wiele osób, którym wydaje się, że łykając kilka różnych suplementów typu multiwitamina dają sobie maksymalną dawkę witamin i minerałów, a tym samym wpływają na polepszenie swojego zdrowia. W rzeczywistości może być wręcz odwrotnie. 

Stany niedoborowe elektrolitów:

Hipokalcemia – niski poziom wapnia

Może być spowodowana przez niewydolność nerek, przytarczyc, stany złego wchłaniania, niektóre leki. Objawy – tężyczka, skurcze mięśni powiek, krzywica, rozmiękanie kości (w przypadku długotrwałego niedostarczania wapnia, na przykład na skutek eliminacji produktów mlecznych i niskiego spożycia zielonych warzyw liściastych).

Hipochloremia – niski poziom chloru

Bywa skutkiem nieprawidłowych ilości sodu lub potasu, z których stężeniem jest ściśle związany. Pozostałe przyczyny: zaburzenia odżywiania, niewydolność nerek, zwłóknienie torbielowate, biegunki, wymioty, podwyższone stężenie białka całkowitego we krwi. Objawy: zmęczenie bóle i zawroty głowy, bolesne skurcze mięśnie, brak siły mięśni, problemy z koncentracją i pamięcią, drgawki.

Hipomagnezemia – niski poziom magnezu

Przyczyną często jest alkoholizm, zaburzenia odżywiania, złe wchłanianie, biegunki, nadmierna potliwość, niewydolność serca, niektóre antybiotyki i leki moczopędne. Objawami są: zaburzenia rytmu serca, drżenie i skurcze mięśni.

Hipofosfatemia – niski poziom fosforu

Często idzie w parze z niedoborem witaminy D, może być skutkiem nadużywania alkoholu, poważnych oparzeń, niedożywienia i głodu, lub nadczynności przytarczyc, a także stosowania niektórych leków. Objawem są bóle i osłabienie mięśni, a także obrzęki i skurcze mięśni oraz zwiększenie napięcia mięśniowego.

Hipokaliemia – niski poziom potasu

Występuje na skutek głodzenia, wymiotów, biegunek, zażywania leków moczopędnych i kortykosteroidów. Objawy wiążą się ściśle z funkcjonowaniem serca: kołataniem i nierównym biciem, ale także zaparciami, osłabieniem i kurczami mięśni.

Hiponatremia – niski poziom sodu

Występuje na skutek niedożywienia, głodu, wymiotów, biegunek, nadużywania alkoholu, zażywania leków moczopędnych i przeciwpadaczkowych, niewydolności wątroby, nerek lub serca, a także zaburzeń czynności tarczycy i przytarczyc. Objawem są nudności, zawroty głowy i osłabienie.

Stany nadmiaru elektrolitów

Hiperkalcemia – nadmiar wapnia

Spowodowany może być przedawkowaniem z suplementów, chorobami nerek, nadczynnością przytarczyc, chorobami płuc, nowotworami, niektórymi lekami. Objawami są zaburzenia czynności nerek, przewodu pokarmowego, sercowo-naczyniowe, osłabienie, senność, zaburzenia orientacji.

Hiperchloremia – nadmiar chloru

Powstaje w wyniku ciężkiego odwodnienia, lub niewydolności nerek. Objawem są zmęczenie, bóle i zawroty głowy, drgawki, omdlenia, nudności i wymioty. 

Hipermagnezemia – nadmiar magnezu

Przyczyną oprócz przedawkowania może być ciężka niewydolność nerek ostra lub przewlekła, leczenie solami litu, a także niedoczynność tarczycy. Objawami są mrowienie oraz zaczerwienienie na twarzy, nudności, wymioty, osłabienie mięśni. 

Hiperfosfatemia – nadmiar fosforu

Może być spowodowana niskim poziomem wapnia, przewlekłą chorobą nerek, upośledzenie wydalania fosforu z moczem, niedoczynnośc przytarczyc. Zwykle nie daje ona żadnych objawów. Długotrwała hiperfosfatemia powoduje bóle i zniekształcenie kości, zrywanie się ścięgien, częste złamania, a nawet uporczywy świąd skóry. 

Hiperkaliemia – nadmiar potasu

Przyczyną może być ciężkie odwodnienie, niewydolność nerek, kwasica, niewydolność kory nadnerczy, niektóre leki – na nadciśnienie i moczopędne. Silna hiperkaliemia powoduje osłabienie, a nawet porażenie mięśni, duszności spowodowane osłabieniem mięśni oddechowych, bradykardię. Niestety, ciężka hiperkaliemia gdy stężenie potasu we krwi szybko rośnie, może spowodować nagłe przyspieszenie akcji serca i w efekcie zgon. 

Hipernatremia – nadmiar sodu

Bywa spowodowana niedostateczną podażą płynów lub odwodnieniem, długotrwałymi wymiotami czy biegunką, a także niektórymi lekami, w tym kortykosteroidami. Objawem może być wzmożone pragnienie, suchość błon śluzowych (głównie w ustach), nudności, osłabienie, kołatanie serca, podwyższone ciśnienie tętnicze, bóle głowy w tylnej części czaszki. 

Jak się chronić?

Poprzez prawidłowe odżywianie i spożywanie wszystkiego z umiarem, a także picie odpowiednich ilości wody, bardzo trudno jest doprowadzić na przykład do przedawkowania elektrolitów. Szczególnie niebezpieczne dla każdego człowieka są stany odwodnienia, spowodowane biegunką czy wymiotami, a także wszelkie choroby nerek, przez które nadmiar elektrolitów nie może być usuwany. Zarówno nadmiar, jak i niedobór szkodzą zdrowiu i powodują przykre objawy. Dlatego też należy dbać o zróżnicowaną dietę, pełną produktów z wszystkich grup żywności, a także właściwe nawodnienie i odrobinę aktywności fizycznej każdego dnia. Wszelkie suplementy natomiast należy łykać z rozwagą – gdy to naprawdę konieczne, i tylko w odpowiednich ilościach. Choć są one dostępne bez recepty, to najlepiej skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem jakiejkolwiek suplementacji. 

Referencje

http://cancer.unm.edu/cancer/cancer-info/cancer-treatment/side-effects-of-cancer-treatment/less-common-side-effects/blood-test-abnormalities/electrolyte-imbalance/

http://chemocare.com/chemotherapy/side-effects/electrolyte-imbalance.aspx

http://www.mayoclinic.com/health/hyperkalemia/MY00940

http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hyponatremia/basics/definition/con-20031445