„Anemiczny wygląd” kojarzy się każdemu z bladością, apatią, brakiem energii, i niewątpliwie jest to bardzo dobre skojarzenie. Chyba każdy wie, że anemia jest stanem wynikającym z niedoboru żelaza. Ale jakie mogą być jego przyczyny? Czy każdy jest na niego narażony, i czy rzeczywiście wyleczenie anemii jest taką błahostką, jak mogłoby się wydawać?
Co to jest anemia?
Czym jest anemia? Anemia (niedokrwistość) to stan patologiczny wynikający z niedoboru składników żywieniowych, niezbędnych do produkcji krwinek. Wartości poziomu hemoglobiny, erytrocytów oraz wartości hematokrytu są wówczas znacząco obniżone, co wywołuje objawy takie jak bladość powłok i zmęczenie.
Jakie są przyczyny niedokrwistości?
Niedokrwistość zazwyczaj powstaje z niedoboru żelaza, i to jest najczęściej występujący rodzaj anemii. Inne, to na przykład anemia pokrwotoczna, megaloblastyczna, chorób przewlekłych, hemolityczna, czy aplastyczna, nie mające zbyt wiele wspólnego z odżywianiem, a zatem – pacjent nie ma wpływu na ich rozwinięcie się.
Anemia z niedoboru żelaza powstaje wtedy, gdy do organizmu dostarcza się zbyt mało tego pierwiastka. Może to być na przykład skutkiem niewłaściwie prowadzonej diety wegetariańskiej lub wegańskiej. Choć warzywa i owoce również zawierają ten pierwiastek, to poziom jego wchłanialności może być różny w zależności od kilku czynników – opisanych poniżej.
Przyczyną niedoborowości może być też oczywiście nadmiernie przetworzona dieta uboga w wartościowe składniki odżywcze, głód, dieta nieprawidłowo prowadzona – blokująca wchłanianie żelaza, a także leczenie niektórymi lekami, które hamują przyswajalność tego pierwiastka. Niektóre choroby jelit mogą również sprawiać, że pomimo właściwie prowadzonej diety, zaledwie niewielka część żelaza będzie prawidłowo wchłaniana do organizmu.
Z czego składa się krew i jak powstaje?
Krew składa się głównie ze składników krwi oraz osocza, a także z hormonów, niektórych gazów, produktów przemiany materii pływających pomiędzy składnikami krwi w osoczu – czyli płynie, w którym te składniki są zawieszone. Należą do nich trzy główne elementy:
– erytrocyty (czerwone krwinki)
– limfocyty (białe krwinki)
– trombocyty (płytki krwi odpowiadające za prawidłowość procesu krzepnięcia krwi)
Krew wytwarzana jest w szpiku kostnym, czyli wewnątrz kości. Żywotność erytrocytów wynosi około 120 dni – po tym czasie zostają one zutylizowane w śledzionie, gdzie dochodzi do ich rozpadu między innymi na bilirubinę – pomarańczowy barwnik, który odpowiada za charakterystyczny brązowy kolor kału – gdyż to z nim jest wydalany – a także skrzepniętej krwi.
Po co we krwi żelazo?
W ciele każdego człowieka znajduje się około 4-6 litrów krwi. Jest ona płynem ustrojowym, bez którego niemożliwe jest funkcjonowanie praktycznie żadnej tkanki.
Dzięki zdolności erytrocytów do transportowania tlenu do poszczególnych komórek, bardzo gęsta, oplatająca wszystkie tkanki sieć naczyń krwionośnych wpływa na odżywienie całego ciała. Z każdym oddechem do naszych krwioobiegów dostaje się nowa porcja tlenu niezbędna do przemian biochemicznych, i wydalany jest dwutlenek węgla.
Erytrocyty nadają krwi charakterystyczny kolor i mają kształt dwuwklęsłej soczewki. Intensywnie czerwoną barwę nadaje erytrocytom hemoglobina – składająca się z cząsteczki hemu i cząsteczki żelaza.
To właśnie żelazo pozwala hemoglobinie na przyłączanie cząsteczki tlenu do swojej struktury. Stąd też brak substratu do produkcji hemoglobiny, czyli cząsteczek żelaza z diety, powoduje, że erytrocyty nie mogą być wytwarzane we właściwej ilości – i krew nie może zaopatrywać tkanek w tlen i składniki odżywcze jak należy.
Jak i kiedy wchłania się żelazo?
Nie całe żelazo, które spożywamy w diecie, jest wchłaniane. Dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek to około 1-4 mg, więc przy standardowej diecie z dodatkiem mięsa nawet wchłanialność na poziomie 10-20% jest wystarczająca. Wynika to stąd, że dziennie spożywamy około 10-20 mg żelaza z różnych źródeł.
Żelazo w naszym organizmie jest gospodarowane bardzo oszczędnie – to, co uda się wchłonąć częściowo trafia do szpiku kostnego i służy produkcji krwinek, a częściowo zostaje zmagazynowane w specjalnych kompleksach białkowych. Tego zapasu wystarcza nawet na kilka miesięcy. To dlatego po przejściu na nawet restrykcyjną dietę nie od razu dostaje się anemii.
Żelazo wchłania się najlepiej, gdy produkty bogate w ten pierwiastek lub suplementy spożywamy na czczo, a także w towarzystwie produktów bogatych w witaminę C, która poprawia jego wchłanianie. Oprócz tego dietę warto wzbogacać o artykuły obfitujące w witaminy B6 i B12, a także kwas foliowy, które są istotne dla prawidłowego procesu krwiotwórczego.
Należy też pamiętać, że choć warzywa rzeczywiście są bogate w ten pierwiastek, to w roślinach żelazo występuje w postaci niehemowej, czyli gorzej przyswajalnej. Dopiero żelazo pochodzące z mięsa jest hemowe, o wiele lepiej przyswajalne.
20 źródeł żelaza hemowego i niehemowego
Przyprawy, tymianek, suszone - szczegóły
Przyprawy, bazylia, suszona - szczegóły
Mięta, suszona - szczegóły
Przyprawy, majeranek, suszone - szczegóły
Przyprawy, kminek - szczegóły
Przyprawy, kurkuma, mielone - szczegóły
Przyprawy, chwast koperkowy, suszony - szczegóły
Przyprawy, nasiona selera - szczegóły
Przyprawy, liść laurowy - szczegóły
Przyprawy, liść kolendry, suszone - szczegóły
Przyprawy, pikantne, mielone - szczegóły
Przyprawy, nasiona anyżu - szczegóły
Przyprawy oregano, suszone - szczegóły
Przyprawy, nasiona kozieradki - szczegóły
Przyprawy, estragon, suszone - szczegóły
Przyprawy, trybula, suszona - szczegóły
Gęś, wątroba, surowe - szczegóły
Przyprawy, rozmaryn, suszone - szczegóły
Wodorosty, spirulina, suszone - szczegóły
Przyprawy, szałwia, mielona - szczegóły
Jak szybko uzupełnić żelazo ?
Co jest zagrożeniem dla przyswajalności żelaza?
Wspomniałem wyżej, że do anemii może doprowadzić nieprawidłowo prowadzona dieta wegetariańska lub wegańska. Ale jak to, powiecie? Przecież w szpinaku jest mnóstwo żelaza, a ja często jem szpinak!
Chodzi głównie o to, że wchłanialność żelaza niehemowego z roślin jest dużo mniejsza, niż z mięsa. A więc, aby nadrobić te straty, należy każdego dnia spożywać sporo produktów bardzo bogatych w żelazo.
Dodatkowo można rozważyć suplementację witaminą B12, której zwykle brakuje w diecie wegan.
Przyswajalność żelaza może być utrudniona z powodu niektórych stanów, takich jak:
– ciąża
– celiakia (uszkodzenie kosmków jelitowych powoduje trudności we wchłanianiu składników odżywczych)
– krwawienia z przewodu pokarmowego
– krwawienia z dróg moczowych
– obfite miesiączkowanie
– mięśniaki macicy powodujące dodatkowe krwawienia
– choroby, w których stosuje się leki ograniczające wchłanianie żelaza
Dodatkowo my sami możemy sprzyjać nieprawidłowemu wchłanianiu żelaza, na przykład spożywając produkty bogate w ten pierwiastek bez dodatku czegoś bogatego w witaminę C, lub spożywając je w towarzystwie produktów mlecznych, kawy czy herbaty, które także ograniczają przyswajalność.
Również częste oddawanie krwi, które nie wiąże się z odpowiednim czasem regeneracji, oraz suplementacją żelazem pomiędzy zabiegami, może przyczynić się do nadmiernej utraty żelaza we krwi.
Jak objawia się anemia?
Anemia z niedoboru żelaza nie jest stanem objawiającym się nagle. Niektóre osoby żyją nieświadome jej przez całe lata – bo nie wykonują podstawowych badań krwi raz do roku. Dopiero gdy objawy anemii stają się już dokuczliwe, pacjenci szukają wsparcia u lekarza.
Objawami anemii są:
- Bladość skóry, głównie ust
- Przewlekłe zmęczenie
- Duszności
- Zawroty głowy
- Zimne dłonie i stopy
- Uczucie mrowienia lub pełzania w nogach
- Obrzęki i bolesność języka
- Szybkie, nieregularne bicie serca
- Bóle głowy
- Łamliwość paznokci
- Wypadające włosy
- Pica – spaczone łaknienie polegające na chęci spożywania rzeczy, które nie nadają się do jedzenia, na przykład metalu czy ziemi
Jak diagnozuje się anemię?
Do zdiagnozowania anemii wystarczy podstawowe badanie – pełna morfologia krwi. Daje ona informację o poziomie hemoglobiny, erytrocytów, limfocytów i trombocytów, oraz o poziome hematokrytu, czyli stosunku objętości erytrocytów do pełnej krwi.
Normy na składniki morfotyczne krwi pozwalające stwierdzić lub wykluczyć anemię, to:
- Hematokryt (HTC): 37-47% u kobiet, 42-52% u mężczyzn
- Hemoglobina (HGB): 11,5-16,0 g/dl u kobiet, 12,5-18,0 g/dl u mężczyzn
- Erytrocyty (RBC): 4,2-5,4 x 1012/l dla kobiet, 4,7-6,1 x 1012/l u mężczyzn
Jak leczy się anemię z niedoboru żelaza?
Podstawowym zaleceniem lekarskim po stwierdzeniu niedokrwistości jest zwykle zalecenie suplementacji diety żelazem w tabletkach, ewentualnie dodatkowo witaminami B6, B12 i kwasem foliowym.
Po kilku tygodniach suplementacji powinna nastąpić poprawa, szczególnie gdy pacjent został poinformowany o tym, na co uważać, aby nie pogarszać wchłanialności żelaza przez niewłaściwe wybory żywieniowe.
Po tym czasie powtarza się morfologię, i gdy nie zostanie stwierdzona poprawa – lekarz zleca dalszą diagnostykę w celu określenia przyczyny anemii, która być może wynika na przykład z pogorszonej pracy jelit i niewłaściwego wchłaniania składników odżywczych.
Czy anemię trzeba leczyć?
Anemię bezwzględnie należy leczyć! Pierwszy powód to taki, że nieleczona będzie pogłębiała się, co sprawi, że organizm z miesiąca na miesiąc będzie miał większe trudności w zaopatrzeniu wszystkich komórek ciała w składniki odżywcze.
Finalnie może dojść do zmęczenia mięśnia sercowego i jego przerostu, a także niewydolności serca. W przypadku kobiet ciężarnych niedobór żelaza może doprowadzić do wcześniactwa, zbyt niskiej masy urodzeniowej lub nawet opóźnionego wzrostu i rozwoju niemowlęcia.
Drugi powód jest taki, że jeśli anemia jest rzeczywiście spowodowana niewłaściwą dietą, co jest jej częstą przyczyną, to jej wyleczenie jest stosunkowo proste i doprowadzi finalnie do poprawy nawyków żywieniowych, z korzyścią dla pacjenta.
Jeśli nawet nie masz żadnych objawów niedokrwistości – badaj się raz do roku wykonując to proste, szybkie, powszechnie dostępne i tanie badanie krwi. Może ono prędko wykryć nieprawidłowości w składzie krwi i uchronić Cię przed powikłaniami anemii, a także dyskomfortem, który ona powoduje.
Referencje
Poleć to znajomym
