Czym jest nasz układ odpornościowy? Z jakich narządów się składa i jak funkcjonuje? Jego działanie jest niezbędne dla naszego organizmu. Warto zatem poznać wszystkie szczegóły dotyczące układu immunologicznego oraz nauczyć się rozszyfrowywać skróty jego dotyczące, na swoich wynikach morfologii krwi.

Funkcje układu odpornościowego

W naszym organizmie istnieje kilka pracujących równolegle układów, odpowiedzialnych za sterowanie różnymi funkcjami. Wśród nich jest układ odpornościowy, zwany też immunologicznym. Jego zadaniem jest obrona organizmu przed infekcjami spowodowanymi przez najróżniejsze czynniki chorobotwórcze. Mogą to być nie tylko wirusy i bakterie, ale także pierwotniaki, grzyby, toksyny i jady, a nawet nowotwory. Zadaniem tego układu jest:

1. Wykryć obecność patogenu (odróżnić go od zdrowych lub nieszkodliwych komórek)
2. Zidentyfikować patogen
3. Unieczynnić patogen, lub:
4. Zaalarmować inne układy o wykryciu zagrożenia i zmobilizować je do walki

Prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego jest bardzo istotne dla każdego człowieka. Schorzenia wynikające z jego upośledzenia lub nieprawidłowe wykształcenie wszystkich funkcji, prowadzą do częstych infekcji. Najgroźniejszą chorobą związaną z upośledzeniem odporności jest AIDS (zespół nabytego niedoboru odporności).

Komórki układu odpornościowego

Każdy układ w organizmie człowieka ma wyspecjalizowane do pełnienia konkretnych funkcji komórki. W przypadku układu odpornościowego są to leukocyty czyli białe krwinki. Są niemal bezbarwnymi, mniej licznymi od erytrocytów elementami morfotycznymi krwi. Leukocyty mają zdolność do ruchu. W wynikach badań oznaczone są one jako WBC (White Blood Cells).

Ich zadanie to obrona organizmu przed patogenami. Jeśli w wynikach badań zaobserwuje się spadek liczby białych krwinek, może to świadczyć o stanach zapalnych, nowotworach, zakażeniach, zatruciach. Leukocytoza, czyli podwyższenie liczby białych krwinek to zwykle skutek wysokiej temperatury otoczenia, w tym opalania się, ciąży, stresu, przewlekłego wysiłku. Jednak leukocyty są podzielone na mniejsze podgrupy komórek o bardziej ściśle wyspecjalizowanych funkcjach:

Granulocyty

Cechą charakterystyczną tych komórek są liczne ziarnistości w cytoplazmie, które widoczne są w polu mikroskopowym. Dodatkowo, ich jądro komórkowe jest podzielone na segmenty. Wyróżnia się trzy rodzaje granulocytów, w zależności od tego, jaki rodzaj barwnika pochłaniają (na jaki kolor wybarwiają się pod mikroskopem):

• Kwasochłonne – eozynofile (kolor cegły) – wyniki badań krwi: EOS
• Obojętnochłonne – neutrofile (kolor fioletowy) – w wynikach morfologii: NEUT
• Zasadochłonne – bazofile (kolor ciemnofioletowy) – w wynikach badań kodowane jako BASO

W morfologii powiększona liczba granulocytów świadczy o infekcji rodzaju bakteryjnego. Aby lekarz mógł dokładniej zinterpretować, co dolega pacjentowi, potrzebuje też informacji o podwyższeniu lub obniżeniu poziomu neutrofilów, bazofilów i eozynofilów. Spadek lub podwyższenie konkretnych granulocytów we krwi daje bardzo konkretne rozpoznanie infekcji  lub stanu zapalnego.

Agranulocyty

Nie zawierają one ziarnistości w cytoplazmie. Wyróżnia się dwa rodzaje agranulocytów:

Monocyty

Mają dość duże rozmiary oraz cechują się posiadaniem w błonie komórkowej niektórych ważnych markerów. Są to fagocyty – komórki zdolne do zjadania innych komórek. Tym samym ich główną funkcją jest oczyszczanie krwi z bakterii i obumarłej tkanki. Występują w miejscach stanów zapalnych.

Limfocyty

To komórki odpowiedzialne za odpowiedź odpornościową swoistą. Mają duże jądro, lecz niewiele cytoplazmy. Wiele z limfocytów dojrzewa w grasicy. Limfocyty B (dojrzewające w szpiku kostnym, a nie w grasicy) rozpoznają antygen i wytwarzają przeciwciała. Natomiast limfocyty T odpowiadają za odpowiedź odpornościową komórkową. Między innymi zajmują się wydzielaniem cytokin i zabijaniem komórek docelowych.

Jak więc widać, zarówno podwyższenie się, jak i obniżenie liczby leukocytów każdego rodzaju we krwi, świadczy o nieprawidłowościach. Morfologia krwi jest między innymi z tego powodu podstawowym badaniem diagnostycznym, w przypadku każdej choroby i każdej dolegliwości.

Organy odpowiedzialne za odporność

Ponieważ istnieją komórki odpornościowe, musi też istnieć miejsce ich wytwarzania, dojrzewania oraz działania. Począwszy od góry są to:

Migdałki

Zbudowane z tkanki limfatycznej (chłonnej) struktury znajdujące się w obrębie twarzoczaszki. Rozróżniami migdałki podniebienne, gardłowy, językowy i podklapowy. Migdał gardłowy u dzieci często ulega przerostowi patologicznemu i wymaga usunięcia chirurgicznego. Zwykle odbywa się to bez powikłań w postaci obniżonej odporności, a bywa też, że usunięcie trzeciego migdała powoduje wręcz zahamowanie często nawracających infekcji.

Grasica

Jest gruczołem zlokalizowanym tuż za mostkiem. Kontroluje ona rozwój węzłów chłonnych i śledziony. Nowotwory grasicy oraz jej przerosty prowadzą do chorób autoimmunizacyjnych.

To narząd bardzo ważny dla kształtowania się odporności organizmu we wczesnym etapie życia. W grasicy toczy się przede wszystkim proces dojrzewania komórek limfatycznych. Po tym czasie, gdy komórki wyemigrują już do docelowych tkanek limfatycznych, człowiek może nawet funkcjonować bez grasicy.

Węzły chłonne

Powiększenie węzłów chłonnych, wyczuwalne w badaniu palpacyjnym przez lekarza kontaktu, świadczy o toczącym się w organizmie stanie zapalnym. W węzłach chłonnych limfa jest filtrowana, wytwarzane są również przeciwciała. To ważny element układu immunologicznego, pozwalający w sposób realny likwidować drobnoustroje.

Węzły znajdują się w kilku lokalizacjach: pod żuchwą, przy uszach, w dole pachowym i w pachwinach. Grupują się w większe skupiska. To właśnie w węzłach chłonnych aktywnie działają monocyty, które pożerają drobnoustroje i oczyszczają limfę z toksyn przez nie wydzielonych.

Śledziona

To narząd znajdujący się w jamie brzusznej. Służy między innymi do przechowywania pewnej ilości krwi. Oprócz tego jej funkcją jest produkcja immunoglobulin, czyli przeciwciał. Jej głównym zadaniem jest jednak niszczenie i usuwanie wadliwych lub zużytych erytrocytów.

Ciekawostką jest fakt, że po usunięciu śledziony można nadal żyć, ponieważ jej funkcję przejmuje głównie wątroba. Niekiedy może jednak dojść do obniżenia odporności osoby z usuniętą śledzioną.

Wyrostek robaczkowy

To cienka wypustka zlokalizowana na początku jelita grubego. Uważany jest on (błędnie) za narząd szczątkowy i zwykle dopóty nie wiemy o jego istnieniu, dopóki nie daje on żadnych objawów bólowych. Tak naprawdę jest on miejscem, którego ściana jest bardzo silnie wyposażona w grudki chłonne, a więc mającym ścisły związek z układem odpornościowym.

Jest on również miejscem, które bardzo licznie jest zasiedlane przez florę bakteryjną naszego ciała, również biorącą duży udział w kształtowaniu naszej odporności. Niestety, gdy dojdzie do zapalenia wyrostka, należy go szybko usunąć operacyjnie, gdyż powoduje silne dolegliwości bólowe i grozi pęknięciem oraz rozlaniem.

Kępki Peyera

Jest to narząd układu immunologicznego, z którego istnienia mało kto zdaje sobie sprawę. W błonie śluzowej jelita cienkiego znajdują się liczne grudki limfatyczne skupione, zwane właśnie kępkami Peyera.

Ich funkcją jest rozpoznawanie patogenu i wytwarzanie odpowiedzi immunologicznej na antygeny, które zawędrowały aż do jelita przez przewód pokarmowy.

Szpik kostny

Jest to miękka, gąbczasta tkanka charakteryzująca się silnym ukrwieniem i lokalizacją wewnątrz kości długich (w jamach szpikowych). Szpik kostny żółty nie powoduje wytwarzania erytrocytów, znajdują się w nim głównie komórki tłuszczowe. W szpiku kostnym czerwonym tworzą się elementy morfotyczne krwi, czyli erytrocyty i leukocyty. Jego istotą w funkcjonowaniu układu odpornościowego jest właśnie wytwarzanie leukocytów, czyli komórek odpornościowych.

Funkcjonowanie układu odpornościowego

Aby nasz układ immunologiczny funkcjonował prawidłowo, należy od czasu do czasu… dać mu podziałać. Komórki odpornościowe nie lubią siedzieć bezczynnie, dlatego muszą czasem zmierzyć się z niewielką ilością bakterii chorobotwórczych i je zlikwidować. Niewskazane jest zatem stwarzanie dorosłemu czy dziecku zbyt sterylnych warunków życia, również w okresie niemowlęctwa.

Wskazane jest natomiast długie karmienie piersią, aby podnosić liczbę przeciwciał dziecka i wzmacniać jego naturalną zdolność do obrony przed patogenami. Drugą ważną kwestią jest ochrona organizmu w okresie obniżonej odporności. To przede wszystkim sezon jesienno-zimowy, gdy organizm często jest wychłodzony. To również okres po różnych zabiegach i operacjach.

Niewystarczająca higiena osobista sprawia, że organizm może nie dawać sobie rady z patogenami, i wówczas odporność jest obniżona. Odporność obniżają również: brak snu, przepracowanie, przewlekły stres, niedoborowa dieta.

Dla zapewnienia pełnego zdrowia swojego układu immunologicznego, warto dbać o codzienne hartowanie się na świeżym powietrzu, dbać o higienę osobistą. Koniecznie należy postawić na dietę pełną witamin i minerałów, a także wysypiać się i unikać stresogennych sytuacji.