Fosfor i jego wykorzystanie przez organizm

Fosfor jest jednym z ważniejszych minerałów wykorzystywanych przez nasze ciało głównie do budowy mocnych kości i zębów. Z uwagi na ważne funkcje fosforu w naszym organizmie, warto poznać jego funkcje, przyczyny nadmiaru i niedoboru, a także źródła. 

Fosfor – czym jest i pod jakimi postaciami występuje?

Jest to makroelement, czyli składnik mineralny, który w organizmie potrzebny jest w stosunkowo dużej ilości, aby zapewnić prawidłowe funkcjonowanie ciała.

Jest składnikiem nie tylko kości i zębów, ale także kwasów nukleinowych. W żywności występuje on głównie w postaci fosforanów, pobieranych z gleby przez rośliny.

W napojach gazowanych wykorzystuje się kwas fosforowy jako regulator kwasowości, jednak jest to substancja uważana za bardzo szkodliwą.

To właśnie przez kwas fosforowy napoje gazowane są tak bardzo piętnowane przez żywieniowców. Niekiedy fosforany przyjmuje się także w postaci suplementów diety, w sytuacjach niedoborowych.

Wapń, fosfor i witamina D

W kontekście budowy mocnych kości i zębów oraz przeciwdziałania krzywicy, osteoporozie czy rozmiękaniu kości, mówi się o trzech składnikach: wapniu, fosforze i witaminie D.

W istocie, ich obecność w organizmie jest bardzo ważna, i są one od siebie wzajemnie zależne. Przede wszystkim, przy udziale witaminy D odbywa się wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego.

Aby poziom wapnia w kościach był prawidłowy, niezbędne jest zachowanie właściwej podaży fosforu.

W przypadku nadmiaru tego drugiego składnika, dochodzi do uwalniania wapnia z kości do krwi, co prowadzi do przykrych konsekwencji zdrowotnych.

Na szczęście utrzymanie prawidłowej podaży tych składników w organizmie jest dość proste, gdyż występują one w większości w tych samych produktach spożywczych. 

Źródła fosforu w diecie

Aby zadbać o prawidłowy poziom fosforu w swojej diecie, warto włączyć do niej produkty pochodzenia zwierzęcego. Zarówno ryby, jakie jak dorsz, tuńczyk czy łosoś, jak i mięso wieprzowe, bogate są w fosfor. Dotyczy to także produktów mlecznych. Z kolei rośliny nie są zbyt dobrym jego źródłem. Wynika to stąd, że w wodzie fosfor jest mikroelementem, a nie makroelementem, dlatego rośliny pobierają go z gleby w niewielkich ilościach. 

Normy poziomu fosforu we krwi

We krwi krąży zaledwie 1% całego fosforu – reszta zlokalizowana jest w kościach i zębach. Czynnikami wpływającymi na prawidłowe jego stężenie we krwi, są:

• Parathormon – PTH, hormon wydzielany przez przytarczyce
• Prawidłowa podaż witaminy D
• Czynność nerek

U dorosłych stężenie fosforanów nieorganicznych we krwi w badaniu laboratoryjnym nie powinno wykraczać poza przedział 0,8-1,5 mmol/l. 

Nadmiar fosforanów we krwi

Bardzo trudno jest doprowadzić do hiperfosfatemii poprzez nieprawidłową, nadmiarową dietę u osoby ze zdrowymi nerkami.

Nerki człowieka bez trudu radzą sobie bowiem z usuwaniem tego pierwiastka wraz z moczem z organizmu. Hiperfosfatemia zwykle nie daje objawów. Mogą się za to pojawić towarzyszące jej objawy hipokalcemii – gdyż fosfor wiąże się z wapniem we krwi i jego nadmiar powoduje ubytek wapnia.

Objawem hipokalcemii są uczucie mrowienia, skurcz mięśni ręki, kurcze mięśni. Osoby z niewydolnością nerek o charakterze przewlekłym, mogą borykać się z wtórną nadczynnością przytarczyc, a także zaburzeniami kości – powodują one zniekształcenia kości, zrywanie ścięgien, częste złamania, czemu towarzyszą dolegliwości bólowe.

Nadmiar fosforu we krwi wiąże się z ogólnym osłabieniem oraz swędzeniem i zaczerwienieniem oczu. 

Niedobór fosforu

Z reguły niski poziom fosforu wiąże się z nieodpowiednią dietą – na przykład dietą wegańską, ponieważ produkty roślinne są uboższe w fosfor niż zwierzęce. Niski poziom fosforu powoduje nadmiar wapnia we krwi – co z kolei wpływa na tworzenie się złogów wapniowych w nerkach czy naczyniach krwionośnych i prowadzi do kolejnych dolegliwości.

Objawem hipofosfatemii jest zmęczenie, osłabienie siły mięśni. Długotrwała hipofosfatemia powoduje też osłabienie i rozmiękanie kości, bóle stawów i mięśni. 

Pamiętaj o innych mikro i makroelementach

Dieta wpływająca na właściwy poziom fosforu we krwi

W prewencji nadmiaru i niedoboru fosforu we krwi dieta ma bardzo duże znaczenie, również u osób ze zdrowymi nerkami.

Przede wszystkim, należy dbać o codzienną, lecz ograniczoną podaż produktów zwierzęcych, takich jak mięso, wędliny, sery, produkty mleczne.

Ograniczenie to ma na celu zapobieganie nadmiarowi wapnia i fosforu we krwi. Latem, przy ładnej pogodzie, należy jak najczęściej korzystać z kąpieli słonecznych, aby wytworzyć w skórze odpowiednią ilość witaminy D.

Pozwoli ona lepiej wykorzystywać dostarczany z pożywieniem wapń, i tym samym regulować poziom fosforu we krwi. Istotą prawidłowej diety jest zachowanie takich proporcji wapnia, fosforu i witaminy D, aby jak największa ilość obu minerałów, dzięki witaminie D, znalazła się w kościach, a nie we krwi. Natomiast ta, która znajduje się we krwi, może zostać sprawnie usunięta przez nerki.

Ograniczanie podaży fosforu jest także czynnikiem warunkującym prawidłową pracę nerek. Jeśli więc Twoja dieta nie zawiera nadmiarowych ilości fosforu i wapnia, nie zażywasz dodatkowych suplementów z tymi minerałami, a odczuwasz zmęczenie czy bóle mięśni – zbadaj poziom fosforanów nieorganicznych we krwi. Te objawy mogą świadczyć o postępującej chorobie nerek i wczesne jej wykrycie daje szansę na skuteczne leczenie! 

Nie należy z pewnością bać się produktów odzwierzęcych w kontekście wysokiej zawartości fosforu. Kluczem do zachowania zdrowia jest, jak w każdym innym przypadku, umiar. Jedzenie produktów mlecznych lub mięsnych do każdego posiłku zdecydowanie nie jest zbyt dobrym pomysłem. Lepiej postawić na owocowe lub warzywne posiłki 2 lub nawet 3 razy dziennie. W przypadku dzieci zapotrzebowanie na fosfor jest większe z uwagi na intensywny rozrost kośćca – więc w przypadku rosnących maluchów można śmiało włączyć nieco więcej niż w diecie dorosłego produktów mlecznych do diety.