Bardzo wiele ostatnio mówi się o naszym zdrowiu w kontekście jelit.

A mianowicie – dostrzega się coraz szersze powiązania pomiędzy naszym zdrowiem i dobrym samopoczuciem, a pracą tychże struktur.

Trzeba przyznać, że nasze jelita są bardzo często niedoceniane.

Ciężko pracują przez cały czas, a efekty ich pracy uważamy za śmierdzące, obrzydliwe i niewarte zainteresowania.

W rzeczywistości powinno być zupełnie odwrotnie – bo to, jak się wypróżniamy, ma gigantyczny wpływ na to, jak będziemy się czuć!

Niestety, często zaczynamy myśleć o zdrowiu swoich jelit dopiero wtedy, gdy zaczynają nam dokuczać zaparcia.

Czy Ciebie też dotyczy ten problem? A może dotyczył choć raz w życiu?

Na początek trochę teorii – jak wyglądają jelita?

Jelita to wielometrowy odcinek przewodu pokarmowego, upchany niczym kłębek włóczki w naszej jamie brzusznej. Jelito dzieli się na cienkie i grube, zróżnicowane pod względem wyglądu i funkcji.

Zbudowane zostało z mięśni gładkich oraz błony surowiczej, błony śluzowej i podśluzowej.

Ta część przewodu pokarmowego służy intensywnemu wchłanianiu i wydzielaniu substancji – dlatego jest wyposażona w kosmki (wypustki), które zwiększają powierzchnię chłonną, oraz dobrze ukrwiona.

Tkanka mięśniowa jest natomiast niezbędna, aby przesuwające się przez ten długi odcinek masy pokarmu mogły być fizjologicznie przepychane do przodu dzięki ruchom robaczkowym.

Funkcja jelita cienkiego i grubego

Żołądek służy tylko wstępnemu rozdrabnianiu pokarmów dzięki dużej ilości soków żołądkowych o niskim pH, które chemicznie tworzą z nich papkę.

Właściwa część trawienia odbywa się w dwunastnicy – tam wydzielane są soki trzustkowe oraz żółć wątrobowa, których zadaniem jest rozłożenie długich łańcuchów składników odżywczych na mniejsze – cukry proste, aminokwasy, cząsteczki tłuszczów.

W pierwszej części jelita cienkiego, czyli dwunastnicy, odbywa się zatem dokładniejsze trawienie pokarmu. W dalszych częściach natomiast, odbywa się wchłanianie prostych cząsteczek pokarmowych do krwi, skąd wędrują one do komórek ciała człowieka, zaopatrując je w energię.

Przewód pokarmowy jest tak długi, aby móc bardzo dokładnie wchłonąć wszystko, co zjemy. W jelicie grubym natomiast odbywa się wchłanianie zwrotne wody – aby wszystko, co wypijemy zostało dostarczone do komórek w jak największej ilości. Tam też formuje się kał, który następnie wydalamy.

Kiedy jelita dokuczają?

Dopóki jelita funkcjonują prawidłowo, odczuwamy ich pracę tylko w nieznaczny sposób.

Po zjedzeniu posiłku obserwujemy widoczne gołym okiem lub wyczuwalne dłonią falujące ruchy, zwane robaczkowymi.

Gdy zjemy więcej wzdymających potraw, czasem jelito ukazuje swoje działanie poprzez wypuszczanie gazów.

Gdy jednak pojawiają się jakiekolwiek dolegliwości zdrowotne o charakterze metabolicznym, „obrywają” właśnie jelita i to one manifestują swoje złe samopoczucie przez charakterystyczne dolegliwości.

Pojawia się biegunka, zaparcia, nieprawidłowy kolor, zapach i konsystencja stolca, bóle brzucha, nudności i wymioty.

Dziś zajmiemy się zaparciami – mówi się, że dotyczą one nawet 30% całej ludzkiej populacji! Stanowią zatem bardzo powszechną przypadłość.

Warto wiedzieć, czym są, z czego wynikają i jak sobie z nimi radzić.

Mechanizm zaparć

Jeśli wszystko funkcjonuje prawidłowo, mięśnie okrężnicy co jakiś czas kurczą się, sygnalizując chęć udania się do toalety, by oddać stolec.

W ten sposób opróżniają się jelita, robiąc miejsce dla kolejnych mas pokarmu.

Zaparcia są dolegliwością – chwilową lub przewlekłą – kiedy stolec nie jest w stanie wyjść z okrężnicy z różnych powodów.

Zatrzymuje się on w jelitach, powodując pełny, twardy brzuch, bóle brzucha i brak możliwości wypróżnienia się. Jest to dolegliwość przykra i wstydliwa, dlatego warto być świadomym mechanizmów jej powstawania, przyczyn oraz sposobów walki z nią.

Zaparcie zaparciu nierówne. Niektóre osoby mają chwilowe, trwające dzień lub dwa problemy z wypróżnieniem.

Inne oprócz braku możliwości wypróżnienia obserwują krew w swoim kale, a także odczuwają silny ból brzucha podczas wypróżnień, które przytrafiają się zaledwie raz na kilkanaście dni i trwają przewlekle.

Czy to zaparcia?

Trudność w oddaniu stolca nie zawsze musi oznaczać zaparcie. Można je u siebie łatwo zdiagnozować, oceniając tych kilka kryteriów:

• Wypróżnianie następuje rzadko – trzy razy w tygodniu lub nawet rzadziej (normalny rytm wypróżnień to 1-2 dziennie!)
• Stolce są twarde i suche, co widoczne jest gołym okiem
• Podczas wypróżnień pojawia się ból, spięcie, trudności z usunięciem kału
• Wypróżnienie nie powoduje zmniejszenia uczucia wypełnienia i sytości
• W badaniu lekarskim stwierdza się ewidentny brak drożności odbytnicy

Kiedy należy udać się do lekarza?

Jeśli masz podejrzenie, że Twoje trudności z wypróżnianiem wiążą się z nieprawidłową dietą w ciągu ostatnich kilku dni – bardzo możliwe, że jesteś w stanie sobie z nimi samodzielnie poradzić. Jeśli jednak zaparcie trwa podejrzanie długo, nie wiesz co może być jego przyczyną, a do tego odczuwasz silne bóle brzucha i obserwujesz krew w kale oraz inne dolegliwości – niezwłocznie udaj się do lekarza!

Przyczyny zaparć

Powodem, dla którego zaparcia powstają w jelitach, jest nieodpowiednia treść pokarmowa, zbyt sucha i dająca zbyt mały „poślizg”. Drugim bezpośrednim powodem zaparć może być też brak lub zbyt mała aktywność motoryczna jelit – gdy ruchy robaczkowe nie dają rady z przepchnięciem mas kałowych w stronę odbytnicy. A zatem, do zaparć można doprowadzić poprzez:

• Dietę ubogą w błonnik – on umożliwia rozluźnienie mas kałowych i zwiększenie poślizgu
• Zbyt małą podaż wody – woda zwiększa objętość stolca i spulchnia go
• Niektóre leki – leki zobojętniające zawierające dużo wapnia oraz przeciwbólowe zażywane w dużych ilościach, mogą spowolnić czynności jelit
• Zmiana trybu życia, na przykład daleka podróż – na skutek długotrwałego siedzenia w jednej pozycji i mało urozmaiconej diety w podróży można nabawić się zaparcia
• Brak aktywności fizycznej, powodujący zmniejszoną aktywność jelit
• Celowe opóźnianie wypróżnienia – na przykład na skutek blokady psychicznej, kiedy nie chce się wypróżniać w obcym miejscu. To tak zwane zaparcia nawykowe (częste u dzieci!)
• Ciąża – z powodu zmian hormonalnych
• Niektóre choroby, takie jak: udar, choroba Parkinsona, cukrzyca, niedrożność jelit, zespół jelita drażliwego, nadużywanie środków przeczyszczających (zobojętniają aktywność motoryczną jelit), choroby hormonalne, na przykład nadczynność tarczycy.

Osobami szczególnie narażonymi na występowanie zaparć są:

• Osoby starsze po 65. roku życia – z uwagi na spowolnienie motoryki jelit oraz zmniejszoną aktywność fizyczną, a także pogorszenie diety i zmniejszone uczucie pragnienia.
• Kobiety ciężarne
• Dzieci – głównie z powodu zaparć nawykowych, na przykład gdy nie chcą przerywać zabawy aby pójść do toalety, lub nie lubią czynności załatwiania się, bo kojarzy im się źle, albo nie chcą robić tego w przedszkolu czy szkole.
• Osoby ograniczone ruchowo – poruszające się na wózku lub unieruchomione na łóżku

Diagnozowanie zaparć

Zasadniczo wywiad lekarski i badanie palpacyjne dają lekarzowi dość informacji, aby stwierdzić istnienie zaparcia i ustalić jego przyczynę. Jednak w niektórych przypadkach diagnoza nie jest wcale łatwa. Bywa, że środki przeczyszczające działają tylko chwilowo, ale zaparcia przewlekłe trwają nadal, a zmiana diety i trybu życia nie wpływa na poprawę stanu pacjenta. W przypadku mniej oczywistych przyczyn zaparć wykonuje się też inne badania:

• Markery – badanie markerów jest bardzo ciekawym sposobem diagnozowania tego, w jaki sposób, jak szybko i jaką drogą porusza się masa pokarmu przez okrężnicę. Pacjent zażywa tabletkę z markerami, które są doskonale widoczne na zdjęciu rentgenowskim. W ciągu kolejnych kilku dni liczne prześwietlenia jamy brzusznej pozwalają dać odpowiedź dotyczącą motoryki jelit.
• Manometria anorektalna – to proste badanie pozwalające ocenić prawidłowość funkcjonowania mięśni zwieracza odbytu. Lekarz wkłada do odbytu rurkę z balonikiem na końcu i pompuje go. Poprzez wyciąganie, bada siłę zwierania się mięśni odbytu.
• Lewatywa barowa – do oczyszczonego specjalnym płynem wypijanym uprzednio odbytu, wprowadza się barwnik barowy, który poprawia widoczność odbytu na zdjęciu rentgenowskim, pozwalając lekarzowi lepiej ocenić stan jelita grubego.
• Kolonoskopia – to metoda polegająca na obejrzeniu wnętrza jelita po uprzednim jego oczyszczeniu, z użyciem specjalnej rurki z kamerą i światełkiem na końcu.

Jak leczyć zaparcia?

W większości przypadków leczenie zaparć polega na tym samym, co ich zapobieganie – na pobudzeniu do pracy naturalnych czynności funkcjonalnych jelit i poprawieniu jakości mas kałowych.

Należy zatem pić większe ilości wody i spożywać pokarmy bogate w błonnik – otręby, pełne ziarna, surowe warzywa i owoce.

Z reguły pomagają one dość szybko pozbyć się zalegających mas kałowych i poprawić perystaltykę jelit.

Należy też ograniczyć ciężkostrawne produkty, takie jak chociażby żółty ser. Również regularna, nawet niewielka aktywność fizyczna każdego dnia pomaga w tym procesie – szczególnie u osób dużo siedzących.

Jeśli lekarz zaleci środki przeczyszczające – należy je stosować zgodnie z zaleceniami lekarza i tylko tak długo, jak on zalecił.

Nadmierne i długotrwałe stosowanie tych środków może doprowadzić do tego, że jelita poczują się „zwolnione z obowiązku” przesuwania mas kałowych, bo do tej pory przez długi czas robiły to za nie substancje chemiczne. Spożywanie jogurtów, kefirów i kiszonek jest bardzo dobrym sposobem zarówno na prewencję, jak i radzenie sobie z zaparciami.

Dopiero w poważniejszych przypadkach lekarz zaleci stosowanie farmaceutyków, oczywiście jako dodatku do prawidłowej diety i aktywności fizycznej, a nie zamiast nich!

Referencje

https://dx.doi.org/10.1053/j.gastro.2012.10.028

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6158925/

https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/4059-constipation

https://doi.org/10.1186/1475-2891-13-75

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3638410/

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3638410/