Prawidłowe trawienie – 9 kluczowych enzymów

Wewnątrz naszego przewodu pokarmowego każdego dnia, praktycznie każdej godziny dzieją się rzeczy wielkie. Z naszego punktu widzenia – małe, bo po zjedzeniu posiłku praktycznie o nim zapominamy, a tymczasem dopiero wtedy rusza machina, od której zależy wszystko – nasz wygląd, zdrowie, samopoczucie… Trybikami w tej machinie są substancje zwane enzymami trawiennymi – wykonują one olbrzymią robotę, więc warto poznać je nieco lepiej!

Czym są enzymy?

Enzymy to substancje, głównie białkowe, których zadaniem jest obniżenie energii aktywacji danego procesu chemicznego, i tym samym przyspieszenie go. To sprawia, że wiele procesów metabolicznych zachodzących w przewodzie pokarmowym jest właściwie uzależnionych od działania enzymów. 

To cząsteczki specyficzne – czyli dopasowane kształtem do substratu (jednego z czynników danej reakcji chemicznej). W związku z tą specyficznością, w organizmie człowieka musi być wiele różnych, wyspecjalizowanych enzymów trawiennych, zdolnych rozkładać na mniejsze cząsteczki różne składniki pokarmowe. Jak sami dobrze wiemy, nie każdy składnik pokarmowy jesteśmy w stanie strawić z jednakową skutecznością. Przykładowo człowiek nie jest zdolny do trawienia celulozy, a z czasem może utracić zdolność trawienia laktozy. 

Dlaczego potrzebujemy enzymów?

Kiedy zjadasz kanapkę z masłem i szynką, Twój układ pokarmowy interesuje tylko to, aby rozłożyć ją na możliwie jak najprostsze składniki. Potrzebuje on rozłożyć skrobię zawartą w chlebie do glukozy, z której będziesz czerpać energię, białko z szynki do aminokwasów, które wbudujesz w mięśnie, i tłuszcz z masła do kwasów tłuszczowych i glicerolu, które zmagazynujesz jako rezerwuar energii. 

Choć w teorii enzymy katalizują reakcje chemiczne, czyli przyspieszają je, to w praktyce większości tych reakcji nie udałoby się przeprowadzić w pełni, ani nawet zapoczątkować bez ich udziału. 

Warto wiedzieć, że ludzki organizm ma zdolność do czerpania niektórych enzymów pokarmowych z jedzenia – jak najmniej przetworzonego, pełnego zdrowych składników odżywczych, głównie warzyw i owoców. Dzięki temu poprawia się jakość trawienia – gruczoły nie muszą samodzielnie wytwarzać tak dużo enzymów, by poradzić sobie z trawieniem posiłków. Ważne jest jednak, że aby poprawić jakość swojego trawienia, powinniśmy spożywać jak najmniej przetworzoną, bogatą w nie żywność, gdyż jedzenie przetworzone enzymów nie posiada. 

Jak przebiega trawienie?

Długi i skomplikowany przewód pokarmowy człowieka pracuje pełną para po każdym posiłku, abyś mógł przyjąć z każdego z nich to, co dla Ciebie najbardziej wartościowe – czyli odpowiednie składniki odżywcze. Każdy kęs jedzenia przechodzi przez kolejne struktury przewodu pokarmowego, a tam działają na niego enzymy wydzielane w poszczególnych jego odcinkach. 

Tym sposobem wielkie kawałki jedzenia są rozdrabniane i rozrywane na mniejsze, a poszczególne makroskładniki – na pojedyncze cząsteczki. Pierwsza część trawienia polega na rozbijaniu dużych kawałków jedzenia na cząsteczki. Druga – na wchłanianiu cząsteczek na tyle małych, by mieściły się w strukturach jelita odpowiedzialnych za wchłanianie. Następnie odbywa się rozprowadzanie makroskładników – tam, gdzie są aktualnie najbardziej potrzebne, uwzględniając na przykład okres rekonwalescencji, intensywny wysiłek fizyczny czy wzrost organizmu. W trzeciej części trawienia nie można już w zasadzie nazywać trawieniem. Ta faza polega na wchłanianiu zwrotnym do jelita grubego wszystkich niestrawionych substancji i przetwarzaniu ich przez bakterie jelitowe, aż do czasu wydalenia w procesie defekacji.

Najważniejsze enzymy trawienne:

Amylaza

To enzym produkowany przez ślinianki znajdujące się w jamie ustnej. Już w ustach rozpoczyna się proces trawienia węglowodanów, właśnie przez amylazy. Powodują one rozkład wiązań glikozydowych w węglowodanach, rozkładając wielocukry – czyli skrobię i glikogen – na dwucukry, łatwiejsze do strawienia przez dalsze odcinki przewodu pokarmowego.

Pepsyna

Pod wpływem niskiego pH w żołądku, pepsynogen produkowany przez jego ściany aktywuje się do pepsyny. Pepsyna rozpoczyna trawienie białek poprzez rozpad wiązań peptydowych w białkach, aby były one łatwiej strawne przez dalsze części przewodu pokarmowego – lepiej dostępne dla innych enzymów. 

Lipaza – żołądek

W tłuszczach wywołują one hydrolizę wiązań estrowych. Miejscem działania lipaz jest żołądek. 

W żołądku pokarm jest zasadniczo „kąpany” w sokach żołądkowych o bardzo żrących właściwościach. Dzięki temu makroskładniki są rozrywane na mniejsze cząsteczki węglowodanów, tłuszczów i białek. Dalszy etap ich trawienia odbywa się w dwunastnicy i kolejnych odcinkach przewodu pokarmowego. 

Nadtrawiony pokarm trafia z żołądka do dwunastnicy, gdzie jest rozkładany na mniejsze cząsteczki, przy udziale kolejnych ważnych enzymów wytwarzanych głównie przez trzustkę i jelito cienkie:

Amylaza

Produkowana jest nie tylko w śliniankach, ale również w trzustce. Dostarcza enzymy do dwunastnicy. Tutaj również rozkłada wielocukry na dwucukry. 

Lipaza – trzustka

Podobnie jak w przypadku amylazy, lipaza trzustkowa wytwarzana jest w trzustce i zajmuje się dalszym trawieniem tłuszczów do kwasów tłuszczowych i glicerolu. Dzieje się to przy udziale żółci – produkowanej przez wątrobę i magazynowanej w woreczku żółciowym, skąd przewodami żółciowymi trafia do dwunastnicy i tam emulguje tłuszcze, ułatwiając ich trawienie enzymom. 

Proteinaza

To jedna z endopeptydaz, czyli enzymów wytwarzanych przez trzustkę, służących do rozkładania białek oraz peptydów białkowych. 

Nukleaza

To kolejny enzym trzustkowy, który służy do rozkładania kwasów nukleinowych. W jelicie cienkim zostają one rozłożone do pentoz, zasad purynowych i pirymidynowych, a także kwasu fosforowego. 

Kiedy wszystkie składniki pokarmowe zostaną wstępnie obrobione przy intensywnym udziale enzymów trawiennych, trafiają do jelita cienkiego, gdzie przed wchłonięciem muszą zostać pocięte na najdrobniejsze cząsteczki:

Peptydazy

W jelicie cienkim rozkładają one peptydy do aminokwasów – pojedynczych jednostek białkowych, zdolnych do wchłonięcia przez jelito.

Sacharaza

To enzym działający w jelicie, rozkładający sacharozę do dwóch cząsteczek cukru: glukozy i fruktozy

Lipaza – jelito

Jelito cienkie to kolejne miejsce jej wydzielania, ponieważ tłuszcze są najtrudniejszym do strawienia składnikiem pokarmowym. Produkty tłuste trawione są dłużej niż te o niskiej zawartości tego składnika. W żołądku trawione są tylko w nieznacznym stopniu. Właściwe trawienie odbywa się dopiero z udziałem żółci w dwunastnicy, a potem w jelicie cienkim. 

Tak naprawdę są to tylko nieliczne z enzymów działających w przewodzie pokarmowym człowieka. W istocie jest ich nieco więcej i są wyspecjalizowane na przykład do rozbijania konkretnych dwucukrów: maltozy, laktozy czy innych. 

Czy masz za mało enzymów?

Niektóre dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego mogą sugerować, że jest w nim zbyt mało enzymów i nie radzi on sobie z trawieniem wielu tłustych substancji. Typowe objawy niedoboru enzymów pokarmowych to:

• Uczucie zalegania jedzenia w żołądku
• Zgaga
• Zaparcia
• Wzdęcia
• Gazy
• Tłuste stolce
• Wrażenie pełności

Jak sobie poradzić z niedoborem enzymów?

Najskuteczniejszym sposobem jest połączenie zdrowej, niskoprzetworzonej diety z regularną aktywnością fizyczną, zachowaniem odpowiedniej higieny posiłków oraz suplementacją produktami bogatymi w enzymy i stymulującymi ich wytwarzanie. Zioła takie jak koper włoski, mięta czy mniszek lekarski są dobrym pomysłem, gdy cierpisz na te dolegliwości. Oprócz tego powinieneś pokochać też kiwi, ananasy, papaję, mango, winogrona, naturalny miód, produkty mleczne fermentowane, imbir, pietruszkę, anyż czy kolendrę. Najważniejszym czynnikiem wspomagającym pozbycie się dolegliwości i zapobieganie im jest oczywiście dieta – jedząc tłuste, śmieciowe jedzenie nie poprawimy swojego stanu nawet stosując najlepsze suplementy, o czym warto pamiętać!