Wapń jest jednym z najważniejszych makropierwiastków, które potrzebujesz przyjmować do swojego organizmu praktycznie każdego dnia. Jego niedobór może być spowodowany przede wszystkim przez niewłaściwe żywienie. Jak więc należy się odżywiać, aby mu zapobiegać? Jakie są czynniki ryzyka niedoboru, jego objawy i długoterminowe skutki?

Wapń – pierwiastek budulcowy

Wapń jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Przede wszystkim, jego cząsteczki wbudowywane są w kości i zęby, dzięki czemu mają one mocniejszą strukturę. Oprócz tego wapń jest ważnym elektrolitem – ułatwia przewodzenie impulsów nerwowych, i tym samym jego właściwa ilość wpływa na prawidłową pracę wszystkich mięśni, w tym również mięśnia sercowego. Dodatkowo, wapń pełni ważną funkcję jako czynnik uwalniający neuroprzekaźniki, czyli wspomaga prawidłowe działanie układu nerwowego.

Czym jest hipokalcemia?

Jest to po prostu niedobór wapnia, skutkujący między innymi takimi chorobami, jak:

• Osteoporoza (porowatość kości)
• Osteopenia (obniżenie gęstości mineralnej kości)

Rzecz jasna, zapasy wapnia w kościach są na tyle duże, że dopiero przewlekły, skrajny brak tego składnika w diecie lub nieprawidłowe jego wchłanianie, mogą powodować ewidentne objawy niedowapnienia. Jedno- lub kilkudniowy deficyt tego składnika w diecie nie powinien spowodować niedoborów skutkujących negatywnymi dla zdrowia objawami. Hipokalcemia jest łatwa do zdiagnozowania na podstawie badania krwi.

Norma na wapń calkowity we krwi wynosi 2,12-2,62  mmol/L.

Norma na wapń zjonizowany to: 0,98-1,13 mmol/L 

Przyczyny niedoboru wapnia

Niedobór wapnia jest powodowany niedostateczną jego podażą w diecie, bądź nieprawidłowym wchłanianiem wapnia, pomimo spożywania go w odpowiedniej ilości. A zatem u szczytu przyczyn hipokalcemii występują:

• Niedożywienie (zbyt mała podaż składników odżywczych w ogóle)
• Nieprawidłowo prowadzona dieta wegańska

Dodatkowe przyczyny, które lekarz musi wziąć pod uwagę po wykluczeniu niedoborów na tle żywieniowym:

• Menopauza – niedobory estrogenu wynikające z upływu wieku sprawiają, że wapń nie jest prawidłowo wchłaniany – może to prowadzić do osteoporozy.
• Niedobory witaminy D – jest ona podstawowym czynnikiem, który ułatwia wchłanianie wapnia z krwi do kości. Ten niedobór można stwierdzić na podstawie odpowiedniego badania laboratoryjnego.
• Niektóre leki, stosowane w leczeniu podwyższonego poziomu wapnia oraz leki takie jak kortykosteroidy, ryfampina, fenytoina, fenobarbital.
• Zapalenie trzustki
• Zarówno nadmiar jak i niedobór magnezu
• Nadmiar fosforu. Nadmiar tego pierwiastka we krwi może oznaczać zwiększone jego uwalnianie z kości i zębów, co skutkuje ich osłabieniem i nieprawidłowym przyswajaniem wapnia. Do nadmiaru fosforu może dochodzić w wyniku niewydolności nerek. Ilość fosforu w diecie powinna być równoważna z ilością wapnia – nie może być zbyt duża ani zbyt mała.
• Wstrząs septyczny
• Transfuzja krwi
• Problemy z nerkami – niewydolność
• Leki wykorzystywane w chemioterapii
• Operacja nadczynności przytarczyc
• Usunięcie tarczycy

Objawy hipokalcemii

Z dnia na dzień niedobór wapnia nie ujawnia się – na przykład na skutek kilkudniowego postu, zatrucia pokarmowego, czy diety ubogiej w wapń. Dopiero po długim czasie niedoborowej diety lub nieprawidłowego funkcjonowania organizmu, mogą się pojawić niepokojące symptomy. Trzeba przyznać, że są one nieswoiste i obejmują między innymi:

• Skurcze mięśni
• Trudności z pamięcią i koncentracją
• Mrowienie i drętwienie kończyn, a także twarzy
• Omamy
• Depresję
• Łamliwość i osłabienie paznokci
• Większą podatność na złamania i pękanie kości

Hipokalcemia u niemowląt i dzieci

Niektóre niemowlęta mogą mieć hipokalcemię tuż po urodzeniu, na przykład na skutek cukrzycy ciężarnych u matki. Również niemowlęta karmione od początku mlekiem krowim lub mieszankami o zbyt wysokim stężeniu fosforanów w składzie, mogą borykać się z objawami hipokalcemii, wśród których wymienia się zły nastrój dziecka, nieprawidłowe karmienie, bezdechy, tachikardię lub przyspieszony oddech.

Hipokalcemię u niemowląt najczęściej leczy się poprzez wlewy dożylne suplementów na bazie wapnia. To jeden z powodów, dla których prawidłowe żywienie kobiety w ciąży oraz w czasie karmienia piersią i podawanie dziecku odpowiednich mieszanek mlecznych, jest tak ważne dla ich prawidłowego rozwoju. 

W przypadku dzieci, u których wzrost jest szczególnie intensywny, należy dbać o prawidłową podaż wapnia, fosforu i witaminy D. U niemowląt urodzonych zimą zaleca się suplementację kropli z witaminą D od urodzenia, ze względu na rzadkie ich wychodzenie na słońce, które jest głównym źródłem wytwarzania tej witaminy w skórze.

Hipokalcemia u dzieci powodować może nieprawidłowy rozrost kośćca i zębów. Jest to jeden z powodów, aby bez wyraźnej przyczyny nie wykluczać u dzieci i niemowląt produktów mlecznych i dbać o ich zróżnicowaną dietę, obfitującą we wszystkie składniki pokarmowe, witaminy i minerały. 

Jak leczyć niedobór wapnia?

Najprościej – poprzez spożywanie odpowiedniej ilości wapnia w diecie, lub ewentualnie spożywanie suplementów węglanu wapnia, cytrynianu wapnia albo fosforanów wapnia. Najpierw należy jednak poznać prawdziwą przyczynę niedoborów. Jeśli wynikają one ze złego wchłaniania, wówczas zwiększona podaż niewiele pomoże.

Należy najpierw ustalić i pozbyć się przyczyny, a następnie rozpocząć leczenie. Powinno ono być kontrolowane przez lekarza, gdyż spożywanie zwiększonej ilości wapnia wraz z suplementami może doprowadzić do drugiej skrajności, czyli hiperkalcemii.

Należy też pamiętać o tym, że niektóre leki nieprawidłowo oddziałują z suplementami wapnia – o ich przyjmowaniu należy poinformować lekarza. Są to: beta-blokery, leki zobojętniające kwas zawierające glin, sekwestranty kwasu żółciowego, estrogen, digoksyna, leki moczopędne i niektóre antybiotyki. 

Konsekwencje nieleczonej przewlekłej hipokalcemii

Przykrym skutkiem hipokalcemii może być osteoporoza, a wraz z nią zwiększona łamliwość kości, w tym większa podatność na złamania kręgosłupa i ryzyko inwalidztwa. Oprócz tego dochodzi do uszkodzenia wzroku i nieprawidłowości w biciu serca. Nieleczona hipokalcemia może doprowadzić do śmierci z powodu tych powikłań! 

Zapobieganie hipokalcemii

Produkty bogate w wapń to nie tylko artykuły spożywcze pochodzenia zwierzęcego, czyli mleko, sery i mięso. To także zielone warzywa liściaste, a w szczególności jarmuż.

A zatem przechodząc na dietę wegetariańską lub wegańską należy dokształcić się w zakresie rozmaitych potencjalnych niedoborów i tak bilansować dietę, aby nie brakowało w niej wapnia, fosforu i witaminy D – to trio jest praktycznie nierozłączne!

Aby wapń mógł być prawidłowo wchłaniany do krwi, warto zadbać o odpowiednią podaż witaminy D, która znajduje się między innymi w jajach, sardynkach, łososiu i tuńczyku, a także w białej fasoli czy brokułach. Utrzymywanie odpowiedniej masy ciała i regularne ćwiczenia fizyczne pomogą również w utrzymaniu prawidłowego poziomu wapnia we krwi i spożytkowania go na procesy nerwowe i mięśniowe.

Osoby dbające o zróżnicowaną dietę pełną produktów z różnych grup żywności, a do tego regularnie aktywizujące się fizycznie, nie powinny obawiać się ryzyka hipokalcemii!

Choć i w ich przypadku nie jest ona wykluczona – należy zatem bardzo uważnie obserwować siebie, a od czasu do czasu skusić się na pakiet badań laboratoryjnych! 

Najlepsze źródła wapnia