Odrobina anatomii – budowa układu pokarmowego

Czy wiesz, w jaki sposób pożywienie jest przetwarzane w przewodzie pokarmowym? Jaką drogę musi przejść, zanim organizm zostanie odżywiony, a niestrawione resztki – wydalone? Czy pamiętasz, jakie narządy biorą udział w trawieniu? Jeśli chcesz sobie przypomnieć niektóre kwestie z lekcji biologii lub mieć orientację, co tak naprawdę boli, gdy mówisz, że „boli brzuch”, to ten artykuł jest dla Ciebie!

Jama ustna

Pierwszy odcinek przewodu pokarmowego. Już w tym miejscu rozpoczynają się pierwsze procesy trawienne, ale w zasadzie nie do tego konkretnie służy nam ten narząd. Jama ustna rozpoczyna się wargami, których zadaniem jest otwieranie się na widok wędrującego do nich kęsa. Usta są pierwszym miejscem percepcji pokarmu, za ich pomocą chwytamy kawałek bułki i przytrzymujemy ją, mamy też szansę ocenić, czy pokarm ma odpowiednią temperaturę, zanim trafi na język. Generalnie zadaniem ust jest oddzielanie środowiska wewnętrznego od zewnętrznego. W jamie ustnej istotnym dla przewodu pokarmowego narządem są też zęby, które mają szarpać i rozdrabniać pokarm. Wewnątrz jamy ustnej znajdują się też ślinianki – gruczoły, które wydzielają ślinę wraz z enzymem amylazą służącą do wstępnego nadtrawiania cukrów. Język to jeden z najważniejszych narządów jamy ustnej służących do spożywania pokarmów. Znajdują się na nim kubki smakowe, które są odpowiedzialne za odbiór bodźców smakowych. Język jest organem niezwykle silnie umięśnionym, którego zadaniem jest także manipulowanie kęsami wewnątrz jamy ustnej i ich przesuwanie ku przełykowi.

Zadaniami jamy ustnej:

• Odbiór bodźców smakowych
• Wstępna weryfikacja, czy dany produkt nadaje się do zjedzenia, czy nie jest zepsuty lub nie zawiera toksycznych, gorzkich substancji
• Rozdrabnianie pokarmu
• Nawilżanie kęsów
• Przesuwanie kęsów pokarmu do przełyku

Przełyk

Jest to prosta rura o długości około 25 cm zbudowana z mięśni i błon. W ścianie przełyku nie znajdują się żadne gruczoły ani miejsca wchłaniania czy trawienia pokarmu. Jego zadaniem jest tylko transport kęsów z jamy ustnej do żołądka. Jednak czy obecność przełyku jest dla człowieka zbędna? Absolutnie nie. Zważywszy na to, że żołądek zawiera silnie żrące kwasy, gdyby był połączony bezpośrednio z jamą ustną, istniałoby ryzyko wylewania się treści żołądkowej do jamy ustnej i niszczenia jej. Przełyk stanowi więc swoistą barierę. Gdy u niektórych osób poparzeniu ulega przełyk, nie są one w stanie normalnie się odżywiać i muszą być karmione sondą żołądkową.

Żołądek

Jest to jeden z najważniejszych organów w przewodzie pokarmowym, służący do trawienia pokarmów każdego rodzaju za pomocą silnie żrącego kwasu solnego. Żołądek umiejscowiony jest w jamie brzusznej po lewej stronie, w okolicach dolnego lewego łuku żebrowego. Jest to worek składający się z mięśni gładkich. Składa się z następujących (od góry) części anatomicznych: wpust (miejsce łączenia z przełykiem), dno (paradoksalnie dnem nazywa się górną część żołądka ponad wpustem), trzon (zasadnicza część żołądka), część przedodźwiernikowa i odźwiernik (który kanałem odźwiernikowym łączy się z dwunastnicą). W błonie śluzowej żołądka istotne są gruczoły, które wydzielają enzymy (głównie pepsynę i gastrynę) oraz kwas solny.

Kwasy żołądkowe są bardzo silne, trawią każdy pokarm, który trafia do żołądka, nawet mięso. Jak to jest więc, że żołądek sam siebie nie strawi? Od środka jest on wyściełany dość grubo specjalną śluzówką. Może jednak dojść do perforacji ścian żołądka i powstawania wrzodów, na przykład na skutek niewłaściwej diety czy stresu, które ścieńczają warstwę śluzówki.

Zadania żołądka to:

• Wyjaławianie pokarmu
• Trawienie białek, tłuszczów, węglowodanów
• Rozdrabnianie pokarmu niewłaściwie rozdrobnionego w jamie ustnej, na drobną papkę, w sposób chemiczny
• Żołądek kurcząc się wysyła sygnały do ośrodka głodu, pobudzając go dzięki receptorom umieszczonym w mięśniówce, natomiast rozszerzając – pobudza ośrodek sytości dając sygnał do zaprzestania posilania się.

Wątroba

To organ nie leżący bezpośrednio na drodze przewodu pokarmowego, jednak stanowi jego integralną część. Jest odrębnym narządem, połączonym ściśle z dwunastnicą za pomocą przewodów wątrobowych. Jest usytuowana w prawym podżebrzu. Składa się z hepatocytów, czyli komórek wątrobowych układających się w charakterystyczne zraziki. Istotną cechą wątroby jest jej zdolność do regeneracji, czyli odtwarzania na podstawie mniejszych fragmentów. Jest to fenomenalna zdolność, której nie posiada żaden inny ludzki narząd. Niestety, nie oznacza to, że o wątrobę nie trzeba dbać! Wręcz przeciwnie – w dzisiejszych czasach jest ona bardzo obciążona, dlatego trzeba o nią dbać, na przykład poprzez rezygnację z trucizn wszelkiego rodzaju, które uniemożliwiają jej właściwą pracę. To właśnie w wątrobie krzyżuje się większość szlaków metabolicznych organizmu.

Oto zadania, jakie spełnia wątroba:

• Przekształca białka oraz cukry w tłuszcze, czyli ma funkcję metaboliczną
• Produkuje, gromadzi oraz uwalnia glukozę – jest niezwykle istotna dla metabolizmu glukozy w organizmie
• Bierze udział w termoregulacji
• Odtruwa organizm – neutralizuje toksyny, w tym alkohol
• Przekształca hem w bilirubinę – bierze udział w metabolizmie krwinek czerwonych i ich usuwaniu
• Magazynuje witaminy i żelazo
• Produkuje białka
• Wytwarza żółć

Pęcherzyk żółciowy

Jest to niewielka struktura umieszczona tuż pod wątrobą i należąca do niej. Połączona jest przewodem żółciowym z dwunastnicą, gdzie transportuje żółć. Żółć to specjalne substancje, które służą do emulgowania tłuszczu. Emulgacja to proces polegający na łączeniu dwóch niemieszających się substancji i tworzeniu emulsji, która jest łatwiej strawna. Wyprodukowaną przez wątrobę żółć pęcherzyk żółciowy magazynuje i oczekuje, kiedy będzie ona potrzebna, tj. kiedy człowiek zje coś tłustego.

Trzustka

To gruczoł, którego zadaniem jest produkcja enzymów i hormonów, między innymi insuliny. Umiejscowiony jest nieco pod żołądkiem. Przewód trzustkowy, podobnie jak przewód żółciowy, uchodzi do dwunastnicy. Jest to więc gruczoł, którego zadaniem jest przede wszystkim uczestniczenie w regulacji metabolizmu glukozy poprzez produkcję insuliny.

Jelito cienkie

]est to bardzo długi, mający około 6 metrów rurowaty przewód, który zwija się i fałduje wypełniając swoją objętością całą jamę brzuszną. Dzieli się na trzy zasadnicze części: dwunastnica, jelito czcze, jelito kręte. Funkcją jelita cienkiego na całej długości jest wchłanianie składników odżywczych zawartych w strawionym pokarmie oraz przesuwanie treści pokarmowej do jelita grubego. Jelito cienkie jest tak długie, ponieważ na każdym kolejnym odcinku zostają wchłonięte substancje, które nie zdążyły się wchłonąć w poprzednim. Dzięki odpowiednio funkcjonującym wespół z dobroczynnymi bakteriami jelitom, można cieszyć się szybkim tempem metabolizmu. Aby proces ten zachodził maksymalnie sprawnie, powierzchnia chłonna jelita została od wewnątrz zwiększona o kosmki jelitowe, czyli drobne palczaste wypustki.

Jelito grube

Rozpoczyna się zastawką krętniczo-kątniczą. W uchyłku krętnicy znajduje się jelito ślepe, czyli tak zwany wyrostek robaczkowy. Wbrew obiegowej opinii nie jest to całkiem bezużyteczna struktura, ponieważ to głównie tam gromadzą się bakterie jelitowe. Następnym, najdłuższym odcinkiem jelita grubego jest okrężnica, okrążająca jamę brzuszną i kończąca się odbytnicą.

Zadania jelita grubego:

• Wchłanianie zwrotne wody i niektórych witamin
• Formowanie kału z niestrawionych resztek pokarmowych
• Wydalanie kału

Znajomość podstaw anatomii układu pokarmowego człowieka wydaje się być dość istotna dla każdego człowieka. Zawsze warto wiedzieć, co konkretnie nas boli, gdy odczuwamy ból w jakiejś lokalizacji, i z czym może być ten ból powiązany. Każdy z nas powinien ogólnie orientować się w anatomii układu pokarmowego, ponieważ są to sprawy, które dotyczą nas wszystkich bez wyjątku.