W ostatnich latach bardzo dużo mówi się o szkodliwości izomerów kwasów tłuszczowych trans. Do tego stopnia, że w wielu krajach zabroniono sprzedaży produktów z ich udziałem. Wynika to z silnie niekorzystnego wpływu tych izomerów na zdrowie – mają one działanie nowotworowe. Są jednak tłuszcze trans, które mają na zdrowie bardzo pozytywny wpływ! Czy to oznacza, że media kłamią? 

Które tłuszcze trans szkodzą zdrowiu?

Na skutek uwodornienia olejów roślinnych w warunkach przemysłowych powstają izomery kwasów tłuszczowych trans. Taki sposób obróbki sprawia, że oleje roślinne, które w temperaturze pokojowej powinny mieć konsystencję płynną, stają się produktami o stałej postaci.

Ta przemiana najczęściej dotyczy tłuszczów roślinnych, jakimi są twarde margaryny – czyli na przykład te pakowane w papier o kształcie kostki, wykorzystywane głównie do pieczenia. Tłuszcze trans znajdziemy również w wielu produktach cukierniczych oraz żywności typu fast food.

Jak tłuszcze uwodornione wpływają na zdrowie?

Liczne badania obserwacyjne, kliniczne i epidemiologiczne wykazały szkodliwość tłuszczów trans, wobec czego zajęto się na szeroką skalę wycofywaniem ich ze sprzedaży oraz edukacją żywieniową konsumentów w tym zakresie. Odpowiadają one przede wszystkim za:

  • zwiększoną zachorowalność na choroby sercowo-naczyniowe, które obecnie są pierwszą z przyczyn śmiertelności na świecie;
  • powodują otyłość typu brzusznego, która jest jednym z głównych czynników ryzyka przy chorobie wieńcowej i cukrzycy typu 2;
  • mają działanie immunosupresyjne, czyli spowalniają wytwarzanie przeciwciał i komórek odpornościowych;
  • aterogenność – czyli podatność na miażdżycę;
  • kancerogenność – czyli nowotworzenie;

A co z naturalnymi tłuszczami trans?

Oprócz kwasów tłuszczowych uwodornionych typu trans, w wielu produktach spożywczych można znaleźć również te pochodzenia naturalnego. Ich głównym źródłem są produkty mleczarskie – czyli mleko, sery, jogurty, a także inne przetwory mleczne. 

Niestety, konsumenci na podstawie etykiety produktu nie są w stanie rozróżnić, które kwasy tłuszczowe trans znajdujące się w produkcie są pochodzenia naturalnego, a które sztucznego. W rezultacie wielu z nich postanowiło w ogóle zrezygnować ze spożywania mleka krowiego, zastępując je napojami roślinnymi, na przykład sojowym lub ryżowym, zawierającymi zdrowe kwasy tłuszczowe. 

Średnio w Europie spożywamy około 2 gramów kwasów trans, z czego kwasy naturalnego pochodzenia stanowią około jednej trzeciej tej ilości. Kwasy trans naturalne pochodzą z mleka przeżuwaczy i ich zawartość w mleku zależna jest od sposobu karmienia tych zwierząt. Najwyższe stężenie korzystnych tłuszczów trans występuje w mleku zwierząt wypasanych na pastwiskach i karmionych wysokojakościową pasza w okresie zimowym.

Które to kwasy trans naturalne?

W tej konfiguracji (trans) najważniejsze kwasy tłuszczowe, jakie znajdziemy w mleku i produktach mlecznych to kwas wakcenowy oraz sprzężony (skoniugowany) kwas linolowy. 

Kwas wakcenowy

W mleku krowim dojonym zimą występuje w stężeniu zaledwie 1,5-2%. Dopiero latem jego zawartość w mleku krów rożnie aż do 7%. Jest to kwas tłuszczowy odpowiedzialny za funkcjonowanie wszystkich tkanek i narządów, gdyż wchodzi w skład błon komórkowych.

Przeprowadzone w kierunku kwasu wakcenowego badania wykazały, że te tłuszcze nie mają wpływu na powstawanie zmian miażdżycowych w naczyniach wieńcowych. Dodatkowo zmniejsza on rozwój komórek raka okrężnicy. Z kwasu wakcentowego w organizmie może zostać wytworzony skoniugowany kwas linolowy CLA. 

Skoniugowany kwas linolowy CLA

Występuje zarówno w mleku, jak i w mięsie przeżuwaczy, przy czym w mleku jest go o kilka procent więcej. Działa on hamująco na enzymy, które sprzyjają odkładaniu się tkanki tłuszczowej w ciele. Dodatkowo podkręca on lipolizę, czyli proces rozkładania tłuszczu do wolnych kwasów tłuszczowych.

Oprócz tego CLA jest bardzo korzystny dla zdrowia tętnic – obniża poziom cholesterolu frakcji LDL, pomimo że nie wykazano jego wpływu na podwyższenie HDL. CLA ma także działanie immunostymulujące, co sprawia, że osoby spożywające mleko przeżuwaczy wzmacniają w ten sposób swoją odporność.

Kwas CLA działa też antynowotworowo, na zasadzie podobnej jak kwasy tłuszczowe wielonienasycone z rodziny n-3, jednak jak wykazały badania – z lepszymi niż one efektami. Co więcej, CLA działa także bardziej skutecznie pod jako antyoksydant, niż witamina E. 

Spożywanie mleka i produktów mlecznych zapewnia nam nie tylko odpowiednią podaż białka i wapnia. To także udowodniony naukowo produkt spożywczy o bardzo silnym działaniu antynowotworowym, antymiażdżycowym i immunostymulującym. O ile zaleca się całkowite wykluczenie z diety kwasów tłuszczowych trans sztucznych pochodzących ze słodyczy, fast foodów czy margaryn twardych, o tyle kwasy trans naturalne są naszymi sprzymierzeńcami w walce o zdrowie i dobry wygląd.

Zadbajmy o to, by było ich w diecie odpowiednio dużo. Wybierajmy mleko od szczęśliwych, wypasanych na pastwiskach krów, dzięki czemu będziemy mieć pewność, że ich mleko jest bogate w kwas wakcenowy oraz sprzężony kwas linolowy. Ich obecność w diecie jest bardzo istotna i warto o nie pamiętać, zanim bezrefleksyjnie przerzucimy się na mleko sojowe z powodu mody na dietę bezlaktozową.