O podwyższonym cholesterolu bardzo dużo się mówi, oczywiście w kontekście zachorowalności na choroby układu krążenia. Dobrze jest świadomie i sprawnie posługiwać się tym terminem. Dlatego też przedstawiamy garść niezbędnych informacji, które mogą pomóc w uświadomieniu sobie istoty problemu, jakim jest podwyższony cholesterol.

Cholesterol – czym jest?

Wśród organicznych związków chemicznych wyróżniamy między innymi lipidy, czyli tłuszcze. Dzielą się one na fosfolipidy, triglicerydy oraz sterole. To właśnie do grupy steroli należy cholesterol, będący hydrofobowym składnikiem błon komórkowych. Część cholesterolu krążącego w naszym organizmie, dostarczamy z pożywieniem. Jednak większa jego część jest wytwarzana „de novo” w wątrobie. Już sam fakt produkcji cholesterolu przez komórki naszego organizmu może świadczyć o tym, że jest on niezbędny do funkcjonowania ustroju.

Jako że cholesterol jest trudno rozpuszczalny w wodzie, znajduje się we krwi w postaci lipoprotein – kompleksów złożonych między innymi z lipidów i białek. Cholesterol uczestniczy też w przekazywaniu impulsów nerwowych, gdyż jest składnikiem osłonki mielinowej komórek nerwowych. Zbyt niska zawartość cholesterolu w organizmie, poniżej 5% może doprowadzić do nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu nerwowego! Oprócz tego, jest on także aktywatorem niektórych enzymów i receptorów, składnikiem żółci, oraz prekursorem syntezy witaminy D3 i hormonów sterydowych.

Dwie frakcje cholesterolu

W układzie krążenia cholesterol jest dystrybuowany za pomocą dwóch frakcji lipoprotein: LDL i HDL. Frakcja LDL ma małą, a HDL wysoką gęstość. Gęstości te można zróżnicować metodą ultrawirowania w diagnostyce laboratoryjnej. To właśnie LDL określany jest jako „zły” cholesterol, a HDL jako „dobry”. Jest to niejako krzywdzące określenie, ponieważ cholesterol LDL również jest dla nas niezbędny, i dopóki pozostaje w odpowiednim stężeniu, nie robi nam krzywdy. Zajmuje się głównie dostarczaniem wolnego cholesterolu z krwi bezpośrednio do komórek ciała. Z kolei HDL redukuje nadmiar cholesterolu frakcji LDL i odprowadza go z powrotem do wątroby, gdzie jest magazynowany.

Przyczyny podwyższonego cholesterolu

W niektórych stanach chorobowych występują zaburzenia metaboliczne, które prowadzą do nadmiernego gromadzenia się w komórkach cholesterolu frakcji LDL i nie dość skutecznego go usuwania przez HDL. Takimi stanami są na przykład cukrzyca lub choroby tarczycy. W przypadku tych schorzeń oznaczanie lipidogramu powinno stać się zatem częścią systematycznych badań kontrolnych. Zasadniczo na wzrost poziomu cholesterolu najbardziej narażeni są mężczyźni powyżej 50. roku życia oraz kobiety po menopauzie.

Spożywanie produktów bogatych w cholesterol w dużych ilościach również ma niebagatelny wpływ. Jednak nie jest on aż tak duży, jak się powszechnie uważa. Wynika to stąd, że cholesterol egzogenny, czyli pochodzący z pożywienia, stanowi zaledwie 1/3 cholesterolu całkowitego, krążącego po naszym organizmie.

Gdzie znajduje się cholesterol?

Gdy mowa o pożywieniu bogatym w cholesterol, na celowniku znajdują się głównie produkty zwierzęce. Jest to zatem mięso, masło, sery, mleko, jaja oraz inne produkty. Wyroby odtłuszczone zawierają istotnie mniej tłuszczu całkowitego, a zatem są mniej zasobne w cholesterol. Wykazano, iż dieta wegetariańska i wegańska korelują z niższym poziomem cholesterolu całkowitego. Jednak uwaga – wśród wegetarian również znajdują się osoby z podwyższonym cholesterolem, co jest wynikiem tego, że jego poziom nie jest związany wyłącznie z odżywianiem!

Jaja a cholesterol

Wśród wielu popularnych mitów związanych z cholesterolem jest ten o jedzeniu jaj. W 100g gotowanego jajka znajduje się przeciętnie 373mg cholesterolu. Rzeczywiście, jest to imponująca ilość. Czy to oznacza, że osoby zagrożone miażdżycą powinny w ogóle zrezygnować z jedzenia jaj? Dzienna podaż cholesterolu nie powinna wykraczać ponad 300mg, więc zjadając dwa jajka dziennie zapewniamy już sobie ponadnormatywną ilość cholesterolu we krwi.

Jednakże jaja zawierają również inny istotny składnik – lecytynę. To związek, który uniemożliwia odkładanie się cholesterolu w ścianach naczyń krwionośnych. Dodatkowo jaja zawierają spore ilości kwasów omega-3 obniżających cholesterol. Okazuje się więc, że umiarkowane spożycie jaj w ilości kilku sztuk tygodniowo, nie powinno mieć wpływu na podniesienie poziomu cholesterolu całkowitego we krwi. Jaja są jednym z najbardziej wartościowych pokarmów świata, a zatem ich jedzenie przynosić nam będzie więcej pożytku niż krzywdy.

Diagnostyka

Poziom cholesterolu we krwi mierzy się za pomocą lipidogramu. Jest to badanie przesiewowe krwi, które określa dokładną zawartość:

• Cholesterolu całkowitego
• Frakcji LDL
• Frakcji HDL
• Nie-HDL (cholesterol całkowity minus HDL)
• Trójglicerydów

O normie w przypadku cholesterolu całkowitego mówi się, gdy wynosi on nie więcej niż 190 mg/dl, natomiast w przypadku osób z grupy ryzyka 175 mg/dl. Jednak podwyższony cholesterol całkowity nie jest jeszcze typowym wskaźnikiem objawów miażdżycy lub ryzyka zachorowania na miażdżycę. Normy poszczególnych frakcji zależne są od płci, wieku i stopnia ryzyka, określanego przez lekarza prowadzącego. Dlatego też otrzymując wyniki badań, zostają one przypisane do norm określonych dla konkretnego pacjenta. Nie są zatem jednoznaczne i należy je interpretować zawsze indywidualnie.

Cholesterol a choroby układu krążenia

Jedną z przyczyn chorób układu krążenia jest podwyższony poziom cholesterolu we krwi oraz nadciśnienie. Najczęściej te dwa objawy idą ze sobą w parze. W przypadku wysokiego cholesterolu, istnieje dużo większe ryzyko tworzenia się odkładania w ścianach tętnic blaszek miażdżycowych. Blokują one światło naczyń krwionośnych i powodują podwyższone ciśnienie. Ono z kolei doprowadza do rozregulowania pracy układu krążenia i może doprowadzić do niedokrwienia serca, czyli zawału mięśnia sercowego. Zatem gdy do lekarza zgłasza się pacjent, u którego występują objawy typowe na przykład dla nadciśnienia, lekarz zleca również lipidogram, oraz powtórzenie badań ciśnienia tętniczego. Na podstawie tych dwóch badań jest w stanie określić stan pacjenta oraz zalecić farmakoterapię lub inne zabiegi. W przypadku podwyższonego poziomu cholesterolu całkowitego, czyli hipercholesterolemii, ważne jest zbadanie poszczególnych frakcji w celu postawienia właściwej diagnozy.

Homocysteina – co należy o niej wiedzieć?

Homocysteina to aminokwas występujący w organizmie człowieka na skutek przemian aminokwasu metioniny. Kwas foliowy jest kluczowy w usuwaniu homocysteiny z organizmu poprzez nerki. Niestety, nadmiar homocysteiny w osoczu krwi sprawia, że naczynia krwionośne stają się mało elastyczne. To może powodować nadmierne narażenie na miażdżycę, a także zaburzenia krzepnięcia krwi. Dlatego też podczas diagnostyki chorób układu krążenia warto wykonać także badanie na obecność homocysteiny we krwi. Może się okazać, że to właśnie jej nadmiar, a nie niewłaściwa dieta, są odpowiedzialne za niewłaściwy stan naczyń krwionośnych i ryzyko miażdżycy.

Podsumowanie

Osoby z nadwagą i otyłością, spożywające duże ilości produktów odzwierzęcych, powinny mieć się na baczności. Z wiekiem poziom cholesterolu całkowitego może u nich wzrastać i powodować ryzyko śmiertelnie niebezpiecznych chorób układu krążenia. Warto dbać o zbilansowaną dietę z przewagą produktów roślinnych, w celu zapobiegania nadmiernemu odkładaniu się płytek miażdżycowych w naczyniach krwionośnych. Osoby po 40. roku życia od czasu do czasu powinny poprosić swojego lekarza o skierowanie na lipidogram, który pozwoli kontrolować ryzyko zachorowania na miażdżycę i w porę zapobiegać mu odpowiednią dietą i leczeniem farmakologicznym.