Na co dzień nawet nie zdajemy sobie sprawy, że nasz układ immunologiczny pracuje cały czas, rozprawiając się z wrogami naszego organizmu. Dopóki daje sobie z tym radę – wszystko ok, nie odczuwamy żadnych dolegliwości. Problem zaczyna się wtedy, gdy przegrywa w starciu z patogenami, lub co gorsza – zaczyna atakować komórki i tkanki własnego organizmu. Wówczas mamy do czynienia z chorobami autoimmunologicznymi. Dlaczego system odpornościowy walczy z człowiekiem?

Czym jest układ odpornościowy?

Układ odpornościowy (immunologiczny) człowieka to narządy, których zadaniem jest zapewniać człowiekowi obronę przed patogenami wnikającymi z zewnątrz. W skład układu immunologicznego wchodzą:

– narządy limfatyczne

– naczynia chłonne

– komórki układu odpornościowego

– przeciwciała, cytokiny i inne rodzaje białek

Wszystkie te elementy układu odpornościowego każdego dnia mierzą się z różnymi patogenami: bakteriami, wirusami, pasożytami, grzybami, pierwotniakami. Mają nawet zdolność do wykrywania komórek nowotworowych i zwalczania ich. 

Jak działa układ odpornościowy?

Jeśli układ odpornościowy funkcjonuje jak należy, wówczas działa niczym armia wyszkolona do unieszkodliwiania wroga. Jest wyspecjalizowana, aby stać na straży i gdy tylko wróg wniknie do organizmu, ona identyfikuje go i wysyła specjalnie wyspecjalizowane jednostki, aby ją unieszkodliwiły, czyli po prostu zabiły. Przez lata ewolucji człowiek wykształcił w sobie odporność na wiele chorób, których w czasach ludzi pierwotnych po prostu nie było. 

Człowiek od dnia swoich narodzin stopniowo nabiera odporności. Warunkiem jej nabycia jest bądź to przechorowanie, bądź zaszczepienie się. Gdy układ odpornościowy miał kontakt z danym patogenem, wie już jak z nim walczyć, więc przy następnym kontakcie pacyfikuje go w krótszym czasie, a przy kolejnych – jeszcze szybciej. To dlatego tak ważne jest, aby przyczyniać się do budowania naturalnej odporności już od pierwszych dni życia noworodka przez odpowiednią dietę i szczepienia, a także nie separować go całkowicie od potencjalnych chorobotwórczych patogenów, tworząc wokół niego sterylnie czyste środowisko. 

Układ odpornościowy można umownie podzielić na wrodzony i adaptacyjny. Elementy wrodzonego układu odpornościowego skupiają się na tym, by natychmiast wytworzyć odpowiedź nieswoistą na dany antygen, ale brakuje im pamięci immunologicznej (nie jest potrzebna). Z kolei te, które funkcjonują w ramach adaptacyjnego układu odpornościowego nie wywołują natychmiastowej odpowiedzi na ekspozycję, ale odpowiedź ta ma charakter swoisty i pojawia się po kontakcie z antygenami – prowadzi to do powstania pamięci immunologicznej. Gdy patogen przeniknie przez szereg barier fizycznych, takich jak skóra, wówczas zadziałać powinien wrodzony układ odpornościowy i wywołać odpowiedź nieswoistą. Jeśli tak się nie stanie – wówczas uruchamiany jest adaptacyjny system odpornościowy. 

Zdarza się, że gdy naukowcom uda się dotrzeć do zaszytego gdzieś głęboko w buszu pierwotnego plemienia ludzi, do którego nie dotarła jeszcze cywilizacja, nie wysyła się do nich grupy naukowców, a jedynie obserwuje z daleka. Wynika to stąd, że te plemiona mogły nie wykształcić odporności na konkretny szczep wirusa, który dla nas nie jest bezpośrednim zagrożeniem, a dla nich może być śmiertelny. 

Jak ważna jest odporność w codziennym funkcjonowaniu każdego człowieka, nie trzeba nikomu tłumaczyć. Wystarczy tylko wspomnieć o AIDS, czyli chorobie polegającej na nabytym niedoborze odporności, w której nawet pozornie błahe infekcje doprowadzają do pogłębiania się chorób i finalnie do śmierci, gdyż organizm nie jest w stanie poradzić sobie z patogenami. Jednak brak odporności to coś zupełnie innego niż choroba autoimmunizacyjna – w jej wyniku nie traci się zdolności rozpoznawania i zabijania patogenów, lecz system odpornościowy dodatkowo atakuje również tkanki i komórki, które należą do organizmu. 

Jakie znamy choroby autoimmunologiczne?

Cukrzyca typu 1

Układ odpornościowy atakuje komórki trzustki wytwarzające insulinę, przez co organizm nie potrafi sobie samodzielnie poradzić z nadmierną ilością cukru we krwi po posiłku.

Reumatoidalne zapalenie stawów

Układ odpornościowy atakuje tkanki budujące stawy, co objawia się ich bolesnością i sztywnieniem. 

Łuszczyca

Choroba skórna polegająca na nadprodukcji nowych komórek skóry, przez co ich nadmiar wywołuje stany zapalne. Niektórzy chorzy cierpią tez na bóle stawów powiązane z łuszczycą – nazywa się to łuszczycowym zapaleniem stawów.

Stwardnienie rozsiane

Polega na atakowaniu przez własny organizm komórek nerwowych, a konkretnie osłonki mielinowej, która otacza nerwy. Prowadzi to do pogłębiania się problemów neurologicznych – związanych z chodzeniem, mówieniem, czuciem. 

Toczeń

To choroba tkanki łącznej objawiająca się charakterystycznym wykwitem na twarzy, ale także stanami zapalnymi wielu narządów. 

Nieswoiste zapalenie jelit

Może występować w postaci choroby Leśniowskiego-Crohna, czyli stan zapalny toczyć się może w każdej części przewodu pokarmowego. Może też mieć postać wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, w którym stan zapalny dotyczy jedynie tej części przewodu pokarmowego. 

Choroba Addisona

Polega na autoagresji w kierunku nadnerczy, które skutkiem tego przestają produkować wystarczające ilości kortyzolu i aldosteronu. Efektem jest nadmierna utrata jonów sodu i potasu z krwi, wiążące się z osłabieniem, utratą masy ciała, niskim poziomem cukru we krwi.

Choroba Gravesa-Basedova

W tej jednostce chorobowej układ immunologiczny atakuje tarczycę powodując nadmierne wytwarzanie hormonów tarczowych. Powoduje to szereg objawów typowych dla nadczynności tarczycy.

Zespół Sjörgena

Układ immunologiczny atakuje gruczoły odpowiedzialne za nawilżanie oczu i ust, co skutkuje nadmierną ich suchością, trudnościami w przełykaniu i wieloma innymi objawami.

Hashimoto

W tym przypadku atakowany jest gruczoł tarczowy, powodując niedoborowe wydzielanie jego hormonów, czyli objawy typowe dla niedoczynności tarczycy.  

Miastenia

To choroba, w której atakowane są nerwy wiodące od mięśni, co powoduje, że kurczliwość mięśni staje się coraz słabsza. Efektem jest powolne zanikanie ruchu pacjenta.

Autoimmunologiczne zapalenie naczyń krwionośnych

Kiedy układ odpornościowy atakuje własne naczynia krwionośne, zwęża je uniemożliwiając prawidłowy przepływ krwi, z czym wiążą się różne dolegliwości układu krążenia.

Niedokrwistość złośliwa

Zwana jest także niedokrwistością Addisona-Biermera. Wywołuje niedobór białka, które wytwarza wyściółka żołądka, potrzebnego, aby witamina B12 mogła być wchłaniana przez jelito cienkie. Efektem jest anemia, która prowadzi do szeregu nieprawidłowości w organizmie.

Celiakia

To autoimmunologiczna choroba polegająca na braku tolerancji dla glutenu w pożywieniu. Spożycie choćby najmniejszych ilości glutenu wywołuje stan zapalny jelit, prowadząc do przykrych objawów, ale również do zaniku kosmków jelitowych i upośledzenia wchłaniania składników odżywczych. 

Czy choroby autoimmunologiczne można łatwo wykryć?

Istnienie chorób autoimmunologicznych wymaga oczywiście pogłębionej diagnostyki u specjalisty, jednak jest kilka objawów, które powinny nas zaniepokoić, i wymagają konsultacji z lekarzem. To zmęczenie, obolałość ciała, wypadanie włosów, wysypki, trudności z koncentracją, obrzęki, zaczerwienienia, niewielka gorączka. Choć brzmią one niepoważnie, to nie pojawiają się znikąd, więc jeśli trwają dłuższy czas, warto się przebadać. 

Jak diagnozuje się choroby autoimmunologiczne?

Pierwszym krokiem po zaobserwowaniu objawów jest udanie się do lekarza rodzinnego, który zleci badania. Przeważnie są to testy na przeciwciała przeciwjądrowe, ale w zależności od tego, jaką chorobę podejrzewa lekarz, testów tych jest wiele.

Jak leczyć te choroby?

Tu również wiele zależy od tego, czego konkretnie dotyczy autoagresja. Zazwyczaj stosuje się leczenie polegające na kontrolowaniu choroby, gdyż nie istnieje tutaj możliwość całkowitego wyleczenia. 

Leczenie biologiczne farmaceutykami ma na celu odbudowę systemu odpornościowego.

Leczenie immunosupresyjne lekami ogranicza aktywność układu odpornościowego, aby nie doprowadzał on do dalszych zniszczeń. 

Fizjoterapia w przypadku chorób atakujących układ ruchu ma za zadanie zapobiec postępowi choroby i utrzymać jak najdłużej sprawność fizyczna pacjenta. 

Dieta w przypadku celiakii ma znaczenie kluczowe – pozwala ograniczyć działania autoagresywne organizmu przez nie dostarczanie mu powodów do atakowania własnych komórek. W przypadku chorób tarczycy pozwala nie nasilać objawów. 

Leki przeciwzapalne pozwalają zmniejszać stan zapalny, a tym samym doprowadzić do względnego poprawienia się stanu chorego.

Leki przeciwbólowe poprawiają samopoczucie pacjenta przez ograniczenie bólu, pozwalają normalnie funkcjonować. 

Choroby autoimmunologiczne muszą być stale kontrolowane – tylko to pozwala spowolnić ich postęp i działać objawowo na szczególnie przykre ich symptomy. Niestety, w większości przypadków niemożliwe jest całkowite wyleczenie choroby, więc dąży się do stanu, w którym będzie możliwe normalne życie pacjenta bez najbardziej dokuczliwych objawów choroby, i bez pogłębiania się jego stanu zdrowia. Nie można zapobiec chorobom z autoagresji, z pewnością jednak warto dbać o swoje zdrowie nie narażając go na kontakt z toksynami, badając się regularnie i zdrowo się odżywiając.

Należy również dbać o swój układ odpornościowy od najmłodszych lat – nie nadwerężając go, ale równocześnie stymulując. Z pewnością jednak w przypadku wykrycia choroby należy jak najszybciej zacząć działać. Dlatego jak w przypadku każdego innego schorzenia warunkiem szybkiego wykrycia są regularne badania i obserwowanie siebie – nie bagatelizuj więc nawet błahych z pozoru objawów, które mogą świadczyć właśnie o chorobie autoimmunologicznej.