Toczeń – przyczyny, objawy, leczenie

Toczeń to poważna, i wciąż nie do końca poznana choroba o zróżnicowanym nasileniu i występowaniu. Potrzebna jest bardzo pogłębiona diagnostyka wielonarządowa, aby móc ją rozpoznać, i tym samym zaordynować odpowiednie leczenie.

Co może wywołać toczeń? Czym objawia się ta choroba? Jak ją leczyć. Odpowiedzi jak zwykle nie są jednoznaczne, dlatego tym bardziej warto przyswoić sobie na ten temat najważniejsze informacje.

Czym jest toczeń?

Toczeń, inaczej liszaj, toczeń rumieniowaty układowy lub trzewny, albo SLE (systemic lupus erythematosus) to autoimmunologiczna choroba prowadząca do przewlekłego procesu zapalnego wielu narządów.

Zapadalność na nią wynosi około 40-50 przypadków na 100 000, wśród osób w wieku 16-55 lat. Może dawać przez długi czas objawy wyłącznie w obrębie jednego narządu, pojawiają się remisje i zaostrzenia, co znacząco utrudnia diagnostykę. 

Jakie są przyczyny tocznia?

Wciąż do końca nie poznano przyczyn pojawienia się tej choroby – jak zresztą wielu chorób autoimmunologicznych. Sugeruje się, że u podstaw może leżeć genetyka – po prostu na skutek niektórych czynników dotychczas uśpione geny mogą zostać obudzone.

Czynnikami tymi może być na przykład infekcja wirusowa, czy stosowanie niektórych leków, ale również zbyt długa i intensywna ekspozycja na słońce. 

Czynniki ryzyka – co może sprowokować tocznia?

U podłoża choroby leżą prawdopodobnie czynniki genetyczne, które jednak mogą się ujawnić na skutek zaistnienia pewnych czynników ryzyka. Wyodrębniono te najważniejsze i najbardziej prawdopodobne:

• Palenie papierosów
• Stres
• Ekspozycja na pyl krzemionkowy
• Toczeń w rodzinie
• Podwyższony poziom estrogenu
• Wirus cytomegalii, Epsteina-Barra (mononukleoza zakaźna)
• Długotrwałe stosowanie niektórych leków: hydralazyna, prokainamid, chinidyna, minocyklina

Kryteria klasyfikacyjne Amerykańskiego Towarzystwa Reumatologicznego

Toczeń może dawać wiele objawów, zarówno tych zewnętrznych (skórnych), jak i wewnętrznych, widocznych dopiero w badaniach laboratoryjnych i obrazowych. Stąd też, Amerykańskie Towarzystwo Reumatologiczne ustaliło aż 11 kryteriów rozpoznania, spośród których do zdiagnozowania choroby wystarczy spełnić zaledwie 4 występujące jednocześnie:

• Rumień na twarzy w kształcie motyla
• Rumień krążkowy – zmiany o charakterze rumieniowym, bliznowaciejące
• Nadwrażliwość na światło słońca
• Niebolesne owrzodzenia w jamie ustnej
• Stany zapalne obejmujące przynajmniej dwa stawy, bez nadżerek i zmian widocznych w RTG
• Stany zapalne w błonach surowiczych – osierdziu lub opłucnej, które stwierdzono bądź w wywiadzie, bądź podczas badań
• Białkomocz powyżej 0,5 g na dobę utrzymujący się przez dłuższy czas, świadczący o zmianach w nerkach, lub wałeczki nerkowe w moczu
• Zaburzenia nerwowe – drgawki, zaburzenia psychiczne, po wykluczeniu innych przyczyn
• Zaburzenia hematologiczne, na przykład niedokrwistość hemolityczna z retikulocytozą, limfopenia, leukopenia, trombocytopenia
• Zaburzenia immunologiczne widoczne w badaniach serologicznych
• Przeciwciała przeciwjądrowe w mianie nie niższym niż 1:80 po wykluczeniu stosowania leków mogących powodować ich wytwarzanie

Co, jeśli u pacjenta występują 2 lub 3 kryteria? Wówczas prawdopodobnie można u niego rozpoznać chorobę toczniopodobną. Gdy nie zostaną wykryte przeciwciała przeciwjądrowe, co ma miejsce u około 5% chorych, wówczas mówi się o toczniu seronegatywnym.

Co istotne, choroby nie stwierdza się, jeśli nie zostanie rozpoznane przynajmniej jedno z kryteriów serologicznych, to jest tych z punktu „zaburzenia immunologiczne” lub „przeciwciała przeciwjądrowe”. 

Jakie są kryteria pomocnicze?

Oprócz 4 z 11 wyżej wymienionych kryteriów, wśród objawów można stwierdzić:

• Objaw Raynauda – napadowy skurcz tętnic rąk lub nóg pod wpływem zimna lub emocji, objawiający się ich niedokrwieniem
• Wzmożone wypadanie włosów, ich przerzedzenie
• Obniżone stężenia dopełniacza
• Zwiększenie białka całkowitego w osoczu krwi – hipergammaglobulinemia
• Powiększenie węzłów chłonnych (limfadenopatia) lub śledziony (splenomegalia)
• Zwiększona temperatura ciała
• Kompleksy immunologiczne wykrywane w pozornie niezmienionej tkance skórnej
• Zmiany histologiczne, włącznie z odkładaniem się kompleksów immunologicznych w nerkach wykrywane w biopsji

Jak diagnozuje się toczeń?

SLE ze względu na złożoność to choroba bardzo trudna do zdiagnozowania, wymagająca przeprowadzenia kompleksowych badań. Stąd też należy się uzbroić w cierpliwość, gdy zachodzi podejrzenie tocznia, i poważnie podejść do zlecanych badań laboratoryjnych i obrazowych. Badane są:

• Skóra i błony śluzowe, wzrok, gardło i górne drogi oddechowe w badaniu laryngologicznym
• Stawy za pomocą RTG
• Układ oddechowy przy pomocy badań: RTG, HRCT, scyntygrafii płuc, testów czynnościowych płuc, badania płynu opłucnowego
• Układ sercowo-naczyniowy przy pomocy badań: EKG, echokardiogramu, badania przepływów naczyniowych
• Układ wydalniczy przy pomocy: badań moczu ogólnych, posiewu moczu, USG jamy brzusznej, dodatkowo może być wykonana biopsja nerki. Bada się również proteinurię dobową, kreatyninę z klirensem oraz mocznik.
• Układ nerwowy przy pomocy badań neurologicznych, psychiatrycznych, psychologicznych, EEG, MRI i tomografii komputerowej, a także EMG

Czy toczeń to choroba śmiertelna?

Wczesne zdiagnozowanie choroby pozwala na szybkie włączenie leczenia i ustabilizowanie stanu pacjenta, zanim zostaną zaatakowane poszczególne narządy. Statystycznie osoby z toczniem przeżywają około 5 lat, ale są pacjenci, którzy żyją z nim nawet 20 lat.

Choroba prowadzi do zmian w nerkach, które mogą skutkować ich całkowitym uszkodzeniem i niewydolnością. Do tego atakuje również układ nerwowy, układ krążenia i oddechowy. Stąd też skutecznie uprzykrza życie i dokonuje nieodwracalnych, prowadzących nawet do śmierci zmian. 

Jak leczyć tocznia?

Wciąż poszukuje się przede wszystkim przyczyn choroby, ale i skutecznych leków, które pozwolą sprawić, by ta choroba była całkowicie uleczalna. Póki co stosuje się leki immunosupresyjne oraz przeciwmalaryczne. 

Toczeń a dieta – czy dieta może pomóc w leczeniu?

Z racji tego, iż choroba ma podłoże immunologiczne, a objawia się licznymi stanami zapalnymi różnych narządów, bardzo ważne będzie nie tylko leczenie, ale również profilaktyka.

Zapobiegać toczniowi oraz wspomagać leczenie można za pomocą diety i suplementacji – produktów bogatych w kwasy omega-3 o działaniu przeciwzapalnym i wzmacniającym odporność. Mogą one łagodzić przebieg choroby i spowalniać jej rozwój. 

Gdy wystąpi u Ciebie któryś z objawów tocznia, nie zwlekaj – udaj się do lekarza i przeprowadź dokładną diagnostykę. Może to pomóc wdrożyć szybko leczenie i uchronić Cię przed rozwojem poważnych, wielonarządowych uszkodzeń.